هشت سال جنگ هوایی- بخش پایانی

نیروی هوایی و آزاد سازی خاک میهن اسلامی 5 مهر 1360- 3 خرداد 1361

شکست حصر آبادان نیازمند برآورد و طرح ریزی دقیق پیش از آغاز عملیات بود. ماموریت های اکتشاف هوایی به برنامه ریزی دقیق با ترکیبی هماهنگ از هواپیماهای شکاری رهگیر جهت پوشش هوایی و اسکورت و هواپیماهای سوخت رسان و ایستگاه های شنود  و هواپیماهای شناسایی تحت کنترل مستقیم و حساب شده ایستگاه های رادار نیاز دارد تا ضمن اجرای ماموریت، سلامت پرواز هواپیماهای عکسبردار تامین شود و اطلاعات به دست آمده از دشمن را در قالب فیلم تحویل دهد.
انجام پروازهای شناسایی در طول جبهه ها، دشمن را وادار به مقابله تاکتیکی با استفاده از موشک های زمین به هوای ارتفاع متوسط و بالا می کرد که همین امر موجب کشف و شناسایی مواضع استتار شده دشمن شده و در روزهای بعد هدف بمباران مستقیم هوایی و گلوله باران واحدهای توپخانه قرار می گرفت. رویارویی با تعدادی از سایت های موشکی پدافند زمین به هوای دشمن توام با اجرای ماموریتهای اکتشافی از جمله عملیات حماسی نیروی هوایی در طول جنگ تحمیلی بود.

فتوفانتومهای بی باک ایرانی تصاویر ارزشمندی از مواضع دشمن تهیه می کردند. در این تصویر که توسط یک فرند RF-4E ایرانی گرفته شده، دود ناشی از شلیک موشکهای سام عراقی به وضوح مشخص است.

تایگرهای نیروی هوایی در عملیات ضربتی و پشتیبانی نزدیک از یکانهای زمینی شرکت فعال داشتند

با اتخاذ این اقدامات، نخستین عملیات بزرگ و موفقیت آمیز نیروهای خودی در جهت پاکسازی خاک ایران از وجود ناپاکان بعثی در 5 مهر 1360 اجرا و منجر به شکست حصر آبادان و آزادی کلیه مناطق در محور شرق آبادان و ماهشهر شد.
به دنبال این موفقیت تنی چند از سرداران همیشه جاوید نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران از جمله سر لشکر فلاحی، سرتیپ نامجو، سرتیپ فکوری، جهان آرا و ... که در حال بازگشت ازمنطقه عملیاتی بودند بر اثر سانحه سقوط هواپیما در نزدیک تهران به شهادت رسیدند.
عراق با تحمل شکست در آبادان بار دیگر شهرها و مناطق مسکونی ایران را مورد تهاجم هوایی و گلوله باران و موشکهای زمین به زمین قرار داد. نیروی هوایی ایران نیز دست به مقابله زده و برخلاف آنان مجریان این فجایع را مورد تهاجم قرار دادند.
عملیات پشتیبانی هوایی جنگنده بمب افکنهای نیروی هوایی در خطوط مقدم جبهه و تامین و برقراری پوشش و پدافند هوایی از قلمرو هوایی کشور به نحو مطلوبی ادامه یافت تا سرانجام در هشتم آذرماه 1360 عملیات  "طریق القدس" در محور بستان- سوسنگرد با موفقیت به مرحله اجرا در آمد که در این عملیات خلبانان نیروی هوایی به صورتی گسترده به بمباران خطوط مقدم جبهه پرداختند.
اوج نبردهای هوایی دو کشور طی دهه اول و دوم آذرماه 1360 بود که با سرنگون شدن 16 فروند هواپیمای مهاجم عراقی، برگ زرینی بر پرونده افتخارات نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران افزوده شد که در این ارتباط می توان به شکار اولین میراژ عراقی در چهارم آذر ماه سال 1360 اشاره کرد.
از این پس دشمن برای تدارک نیروهایش در بخش شمالی خوزستان اجباراً به احداث جاده و عبور از هورالهویزه و هورالعظیم مبادرت ورزید که این خود در قطع پشتیبانی مطلوب نیروهای عراق مستقر در ارتفاعات الله اکبر ، دهلران، ابوغریب، عین خوش، سایتهای چهار و پنج، چنانه، زبیدات و دشت عباس تاثیر زیادی داشت و به این ترتیب زمینه مساعد برای پیروزی رزمندگان اسلام درعملیات فتح المبین فراهم شد.
در دوم فروردین 1361 عملیات " فتح المبین" در منطقه ای به وسعت دو هزار کیلومتر آغاز شد. این عملیات با آتش پشتیبانی هوایی خلبانان تیز پرواز نیروی هوایی که پیش از این با اجرای عملیات شناسایی هوایی و عکسبرداری اطلاعات کافی از استعداد و ترکیب نیروهای دشمن به دست آورده و در اختیار طراحان عملیاتی گذاشته بود، آغاز شد. در راستای اجرای عملیات فتح المین نیروی هوایی عملیات هوایی شبح 2 را آغاز نمود که هدف از این عملیات مقابله با هرگونه تهدید هوایی و سپس بمباران شدید مواضع دشمن بود.

فانتومهای مسلح به موشک ماوریک در جریان عملیات فتح المبین بلای جان واحدهای زرهی عراق شدند

نیروی هوایی در جریان این عملیات در مراحل اولیه با اعزام دسته های هشت فروندی هواپیمای " اف-4" برای بمباران ارتفاع بالا و انهدام قرار گاههای تاکتیکی تیپها و لشکرهای دشمن و هم چنین اعزام دسته های دو یا چهار  فروندی هواپیمای " اف-5" درارتفاع کم و بمباران متوالی مراکز تجمع نیرو و سنگرهای اجتماعی و مراکز تجمع و ایجاد شکاف در خطوط دفاعی دشمن به نحوی عمل کرد که مجال هر گونه تفکر و برنامه ریزی را از فرماندهان رده بالای ارتش عراق سلب و قدرت دفاع آنان را کاهش داد. در همین راستا هواپیماهای رهگیر اف 14 نیز در آسمان حضور داشتند و هرگونه تهدید هوایی دشمن را به شدت پاسخ می دادند . عراق زمانی نیروی هوایی اش را وارد صحنه کرد که نیروهای ایران حاکمیت کامل فضای منطقه را در دست داشتند و عراقیها متحمل خسارات زیادی شدند.

هرکولس C-130 اسب بارکش نیروی هوایی ارتش در زمینه ترابری نیرو و تجهیزات بود

کسب پیروزی در عملیات بزرگ "فتح المبین" و باز پس گیری بخش وسیعی از مناطق اشغالی از جمله ایستگاه رادار دهلران و سایتهای چهار و پنج موشکی نیروی هوایی در شمال خوزستان موجب تقویت روحی و انسجام نیروها برای انجام عملیات بعدی شد.
با پایان عملیات فتح المبین، دستورات لازم برای کسب آمادگی در جهت اجرای تهاجمی بزرگ جهت آزادسازی خرمشهر به نیروها ابلاغ شد.
این عملیات که در منطقه ای به وسعت 5400 کیلومتر انجام شد " بیت المقدس" نام گرفت. این منطقه از شمال به کرخه و هویزه، از جنوب به اروند رود و خرمشهر، از شرق به رود کارون و از غرب به هورالعظیم و القرنه عراق محدود می شد.
دشمن با تجربه ای که در عملیات " فتح المبین" به دست آورده بود برای برطرف کردن ضعفهای خود اقدام به انتقال هواپیماهای پیشرفته " میراژ اف-1" و " میگ-23" از پایگاههای مستقر در عمق خاک خود به پایگاه های مقدم جبهه کرد و با وجود ضعف های خود در آموزش خلبانان خود به مقابله با تهدیدات نیروی هوایی ایران پرداخت.
خلبانان شناسایی ایران، علی رغم تهدیدات پدافند هوایی دشمن، عملیات مربوط به شناسایی تاکتیکی و  عکسبرداری هوایی از ترکیب و استعداد نیروهای عراق مستقر در صحنه عملیات را به طور مستمر و موفقیت آمیزی انجام دادند و به محض تطبیق آخرین اطلاعات دریافت شده با طرحهای در دست اجرا، مرحله اول عملیات بیت المقدس در روز دهم اردیبهشت 1361 آغاز شد. در راستای این عملیات، نیروی هوایی عملیات شبح 3 را آغاز کرد.
عراق با اختصاص هواپیماهای رهگیر تلاش کرد تا با هواپیماهای "اف-14" مقابله کند. این تمهیدات دشمن، با اتخاذ تدابیر مناسب و تغییر تاکتیک خنثی شد و عملیات پشتیبانی نزدیک هوایی از رزمندگان اسلام به طور قاطع انجام و در نهایت منجر به باز پس گیری بخش عظیمی از خاک کشور مان و آزادی خرمشهر شد.

میراژهای عراقی هر چند جنگنده های قابلی بودند اما در مصاف با تامکتهای ایرانی ره به جایی نبردند

در طول عملیات بیت المقدس در حالی که کلیه تلاشهای هوایی نیروی هوایی ارتش ایران در منطقه نبرد از طریق " ستاد عملیات هوایی جنوب" هماهنگ، هدایت و کنترل می شد، تیز پروازان نیروی هوایی با بمباران نیروی دشمن در محورهای شط علی، جفیر، شلمچه، طلائیه، کوشک، حمید، حسینیه و گرمدشت قوای عراق را زیر فشار قرار دادند.
خبرگزاری آسوشیتد پرس هم زمان با محاصره خرمشهر اعلام کرد: عراق در حالی که مشغول جنگ برای دفع حملات دیگری از جانب ایران است به همسایگان عرب خود گوشزد کرد که به موجب قراردادهای منعقده باید به عراق که به شدت تحت فشار است کمک ارسال کنند. اشاره این بیانیه به موافقت نامه سال 1950 اتحادیه عرب است که به موجب آن 22 کشور عضو این اتحادیه ملزم هستند به هر کشور عربی که مورد حمله یک قدرت خارجی قرار گیرد کمک نظامی ارسال دارند.
این بیانیه شدیدترین موضع گیری علنی رژیم عراق علیه بی توجهی سایر دول عرب و تایید کننده موفق بودن عملیات ایران در نبرد برای آزادی خرمشهر بود.
به دنبال آزادی خرمشهر، عراق عجولانه درخواست تشکیل اجلاس شورای همکاری کشورهای خلیج فارس را کرد. این جلسه دو روز طول کشید و طی آن شش کشور عربی ضمن حمایت از عراق نگرانی خود را از پیروزیهای رزمندگان اسلام ابراز کردند. با آزادسازی خرمشهر عراق می خواست به هر شکل ممکن مجددا با بمبارانهای پی در پی تسلط خود را بر منطقه در دست گیرد که با حضور 24 ساعته هواپیماهای نیروی هوایی ایران مواجه شد و تلفات سنگینی را نیز متحمل گردید .
در پی هجوم اسرائیل به جنوب لبنان، رژیم عراق نیز اعلام کرد که به منظور مقابله با اسرائیل نیروهایش را از باقیمانده اراضی اشغالی ایران عقب می کشد. مقامات ایران نیز یادآور شدند که عراق به این بهانه می خواهد بر شکستهای خود در طول تجاوز به ایران سرپوش بگذارد.
عراق با شکست استراتژی سیاسی جدید خود به اجلاس سران کشورهای غیر متعهد که قرار بود اوایل شهریور ماه سال 1361 در بغداد تشکیل شود، دل بسته بود.
ایران به عنوان یکی از اعضای این اجلاس تاکید کرد در حالی که نیروهای عراق بخش هایی از خاک ایران را اشغال کردند ، هیچ هیاتی ار سوی تهران در این اجلاس شرکت نخواهد کرد و اصولاً بغداد محل امنی برای برگزاری کنفرانس سران غیر متعهد نمی باشد.
اعلام مواضع رسمی ایران در مورد ناامنی بغداد ، رژیم عراق را وادار کرد تا با انتشار بیانیه ای بر امنیت کامل بغداد تحت پوشش دفاعی متشکل از انواع موشکهای زمین به هوای ارتفاع بالا، متوسط و پایین، پوشش گسترده راداری و توپخانه ضد هوایی و محافظت دائمی به وسیله ی انواع هواپیماهای رهگیر تاکید کند.
در این راستا نیروی هوایی ایران درصدد برآمد ضمن بمباران و ناامن کردن بغداد، عزم راسخ ایران مبنی بر عدم تشکیل اجلاس در عراق را به اثبات رساند.
علی رغم نقاط استراتژیک زیادی که در بغداد قرار داشت پالایشگاه الدوره به دلابل زیر به عنوان هدف انتخاب شد:
1-    هم جواری آن با پایگاه هوایی الرشید هیچ تردیدی را در مورد حضور دفاع هوایی عراق در اذهان سران غیر متعهد باقی نمی گذاشت.
2-    دود و آتش ناشی از اشتعال مواد خام و مشتقات نفتی ساعت ها باقی    می ماند.
3-    انهدام این پالایشگاه اثراتی را در روند تامین سوخت مورد نیاز ماشین جنگ عراق به جای می گذاشت.
4-    اثرات روانی این بمباران به دلیل قرار داشتن هدف در محدوده شهر بغداد قابل لمس بود.
5-    در صورت انتخاب محل دیگری دولت عراق قادر به خنثی کردن اثرات حاصله و ایجاد پوشش خبری بر علیه آن بود.

در سحرگاه روز 30 تیر، دسته پروازی به لیدری یکی از خلبانان با تجربه نهاجا (سرلشکر خلبان شهید عباس دوران) خود را به بغداد رساند و ناامن بودن بغداد را به عینه به سران کشورهای غیر متعهد و افکار عمومی جهانی اثبات کرد. این هواپیماها پس از نمایش قدرت، خود را به پالایشگاه الدوره رساندند و آن جا را بمباران کردند.

عباس دوران با انجام ماموریتی بی بازگشت به یکی از اسطوره های نیروی هوایی ایران تبدیل شد

پس از بمباران و در حین بازگشت، هواپیمای لیدر دسته، مورد اصابت پدافند هوایی دشمن قرار گرفت و کمک خلبان موفق به خروج از هواپیما شد ولی شهید دوران در جنگنده باقی ماند و با ادامه پرواز برروی شهر بغداد و زدن هواپیما به یکی از ساختمانهای نزدیک محل کنفراس حماسه ای بزرگ آفرید .
به دنبال این بمباران خبرنگاران خارجی مستقر در هتل ها، وحشت زده شدند و این گونه اجلاس سران در بغداد لغو و دهلی نو به عنوان میزبان انتخاب شد .

نیروی هوایی و نبرد اقتصادی

روند جنگ و پیروزیهای پی در پی ایران درجبهه های جنگ نشانگر این مساله بود که عراق در جبهه های زمینی قادر به پیروزی نیست. بنابراین حامیان صدام تصمیم گرفتند نیروی هوایی این کشور را تقویت کنند. دشمن با دلارهای نفتی اهدایی کشورهای مرتجع منطقه و با دریافت انواع هواپیماهای مدرن از غرب و شرق همچون هواپیماهای "سوپراتاندارد" و انواع هواپیماهای " میراژ اف- یک" ، " میگ- 25" و "میگ-23" و تجهیز آنها به طیف وسیعی از بمبهای هدایت شونده و موشکهای هوا به هوا و هوا به سطح و تجهیز یکانهای دریایی خود به موشک های سطح به سطح توان رزمی خود را به میزان قابل توجهی ارتقا داد و از این پس تلاش هوایی وسیعی را در جهت ضربه زدن به منابع حیاتی کشور در نبرد اقتصادی علیه ایران آغاز کرد.
نیروی هوایی ایران به منظور مقابله و خنثی کردن تمهیدات و تهدیدات نیروی هوایی دشمن به طور اخص وارد عمل شد و سیاست" مقابله به مثل" سر لوحه اهداف آن قرار گرفت.

بار سنگین اسکورت نفتکشها و کشتیهای تجاری خودی نیز عمدتا بر دوش فانتومها بود

رژیم عراق با شروع جنگ نفت کشها در سال 1361 و مورد حمله قرار دادن شماری از پایانه های نفتی و تسهیلات بارگیری نفت ایران فکر می کرد می تواند با قطع درآمدهای ارزی و فشار شدید بر ساختار اقتصادی ایران، عملیات نیروهای ایرانی در جبهه ها را با مشکل مواجه کند. اما مقابله به مثل ایران و اجرای طرحهای مناسب و بهره گیری از امکانات موثر تهاجمی و بازدارنده در خلیج فارس ضمن این که عرضه نفت به بازار جهانی و امنیت حوزه ی عربی را با خطر جدی روبه رو کرد، این اصل را به اثبات رساند که منطقه خلیج فارس یا برای همه کشور ها منطقه ای امن است و یا برای هیچ کدام. در این میان حضور ناوگانهای نظامی کشورهای عضو پیمان ناتو و حمایت آنها از کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس نیز نتوانست موازنه مطلوبی را به سود عراق ایجاد کند.
از آغاز جنگ دریایی در خلیج فارس در سال 1361 تا اعلام آتش بس در جبهه ها در سال 1367 تقریباً 600 فروند کشتی تجارتی و نفت کش توسط نیروهای هوایی طرفین، مورد حمله قرار گرفت و تعدادی نیز غرق شد که دو سوم این حملات توسط نیروی هوایی عراق انجام شد. موشک های هوا به سطح "اگزوست" که توسط فرانسه در اختیار عراق قرار گرفته بود در تاریکی شب توسط هلی کوپترهای " سوپرفولون" ودر روز و شب توسط هواپیماهای " میراژ" بر علیه شناورهای تجارتی مورد استفاده قرار می گرفت.
عراق علی رغم هزینه های سنگین مادی برای تامین این تجهیزات و امکانات در این نقشه خود نیز با شکست رو به رو شد. به دنبال این شکست، عراق در سال 1362 متوسل به بهره گیری از هواپیماهای " سوپراتاندارد" اجاره ای از فرانسه شد. این هواپیما این امکان را داشت که در شب و در ارتفاع پایین، خارج از پوشش میدان رادارهای خودی به سوی لنگرگاه ترمینال نفتی خارک نفوذ کرده و تهدیدی جدی علیه نفت کش ها در این منطقه ایجاد کند.
آیت الله هاشمی رفسنجانی، سخنگوی شورای عالی دفاع و ریاست وقت مجلس شورای اسلامی در سال 1362 با اشاره به تحویل هواپیماهای "سوپراتاندارد" از جانب فرانسه به عراق و اعلام این مطلب که خلیج فارس یا برای همه امن و یا برای همه نا امن است، تاکید کرد:"ارتش و نیروهای مردمی هستند که در مورد امنیت مردم تصمیم می گیرند. اگر قدرتهای جهانی در تنگه ی هرمز خرابکاری کنند به وظیفه خود عمل می کنیم زیرا تنگه ی هرمز در اختیار ماست و اگر صلاح بدانیم که نا امن شود نا امنش می کنیم. اگر خلیج فارس را برای ما نا امن کنند کاری می کنیم که حتی یک کشتی هم نتواند وارد آن شود. الان امنیت خلیج فارس را حفظ می کنیم چون خودمان به آن احتیاج داریم."
به دنبال این مطلب، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا ضمن جدی قلمداد کردن این تهدیدات، آن را تجاوز به منابع حیاتی ایالات متحده تلقی کرد. واشنگتن همزمان با تحویل هواپیماهای " سوپراتاندارد" به عراق، تعدادی از ناوهای خود را با بیش از دو هزار تفنگدار دریایی راهی اقیانوس هند کرد و در همین حال روزنامه واشنگتن پست از تشکیل پنج لشکر پیاده ارتش آمریکا برای عملیات واکنش سریع در خلیج فارس و در معیت ناو گروه مستقر در دریای عمان خبر داد.

همزمان با تقویت نیروی هوایی عراق، نیروی دریایی این کشور نیز با مجهز شدن به موشکهای چینی ساحل به دریا موسوم به " اچ-2"  تهدیدات موشکی خود را در اجرای عملیات ضد شناور در آبراه های شمال خلیج فارس توسعه داد. در تاریخ 13 دی ماه 1362 جنگنده بمب افکنهای نیروی هوایی ارتش ایران، سکوهای پرتاب این موشکها را در منطقه " راس البیشه" در حوالی شبه جزیره فاو شناسایی و مورد بمباران شدید قرار دادند، به نحوی که تا مدتها این تهدیدات خنثی شد.
عراق پس از تحویل هواپیماهای سوپراتاندارد آنها را وارد صحنه نبرد کرد اما با ابتکار هواپیماهای رهگیر و پوشش هوایی ما دو فروند از این هواپیماها به قعر آبهای  خلیج فارس فرستاده شدند. عراق که خود را در این زمینه نیز شکست خورده دید باقیمانده  هواپیما ها را باز پس فرستاد.
تحلیلگران نظامی غرب با توجه به دفاع محکم پدافند و پوشش هوایی ایران از ترمینال های نفتی و آبراههای کشتی رانی در خلیج فارس و عدم کارآیی کافی هواپیماهای میراژ و سوپراتاندارد عراق، به شکست عراق در این مرحله از جنگ اعتراف کردند و در جهت ترمیم این ناکامی هواپیماهای میراژ " ای – کیو- 5" را در اختیار عراق قرار دادند.
به موازات بهره گیری از هواپیماهای جدید میراژ، عراق هواپیمای روسی " میگ- 25" رانیز برای بمباران پایانه های نفتی و قطع صادرات نفت ایران به خدمت گرفت. این هواپیما می توانست با ارتفاع بیش از 100 هزار پا و با سرعت سه برابر صوت خود را به مواضع ایران نزدیک کند.
میگهای 25 از ترس هدف قرار گرفتن توسط آتش موشکی پدافند نیروی هوایی ایران، مبادرت به بمباران جزیره خارک از ارتفاع بسیار بالا می کردند که این ترفند نیز با سرنگون شدن یک فروند از هواپیماهای " میگ- 25" بر فراز جزیره خارک توسط هواپیماهای شکاری رهگیر اف 14 نیروی هوایی ایران، با شکست مواجه شد.
روزنامه ی " سونسکادا بگلادت" چاپ سوئد در همین زمینه در گزارش خود نوشت:
" علی رغم جنگ نفت کشها صدور روزانه 2 میلیون بشکه نفت ایران هم چنان از جزیره خارک ادامه دارد. رژیم عراق بسیاری از هواپیماهای گرانبهای خود را از دست داد و..."
بدین ترتیب نیروی هوایی ایران با وجود تمامی کمبودها و مشکلات ناشی از تحریمها توانست در جلوگیری از موفقیت دشمن در عرصه نبرد اقتصادی نیز نقش شایانی ایفا کند.

______________________________________________________________

منبع: sajed.ir