Mirage IV (میراژ چهار) یک هواپیمای بمب افکن و شناسایی عمقی ، راهبردی و مافوق صوت ساخت شرکت فرانسوی داسو است.این هواپیما تا مدت های زیادی یکی از ارکان اصلی نیروهای سه گانه هسته ای فرانسه در کنار موشک های بالستیک زمین پایه و زیردریایی پرتاب بود.این هواپیما در سال 1964 وارد خدمت نیروی هوایی فرانسه شد و در سال 1996 نمونه بمب افکن و در سال 2005 نمونه شناسایی آن زمین گیر و از خدمت خارج شد.
طراحی
در سال 1956 میلادی ، کار بر روی یک بمب افکن مافوق صوت که توانایی حمل یک بمب هسته ای را داشته باشد به عنوان یک طرح توسعه ای مستقل برای افزایش قدرت بازدارندگی فرانسه شروع شد.طبق اعلام دولت فرانسه ، این بمب افکن باید می توانست یک بمب هسته ای به وزن و اندازه 3 تن و 5.2 متر طول را به هدفی در فاصله 2,000 کیلومتری - بدون سوخت گیری هوایی - می رساند و پرتاب می کرد.مشخصات و انتظارات دولت به وسیله متخصصات شرکت داسو بررسی و در 20 مارس 1957 به تصویب رسید.طرح های زیادی از سوی داسو پیشنهاد شد ؛ یکی از این طرح های ارائه شده سوپر واتور بود که نمونه کشیده هواپیمای واتور محسوب می شد و می توانست مسافت 1,700 مایل را با سرعت 0.9 ماخ بپیماید.اما در پایان ، طرح ارائه شده که یک بمب افکن مشتق شده از جنگنده چند منظوره و موفق Mirage III بود به دلیل سادگی و هزینه کم تر انتخاب شد.این پیشنهاد یک جنگنده دو موتوره با قابلیت پرواز در شب و برد بالا به نام Mirage IV بود.
شرکت داسو نمونه اولیه این هواپیما را با نام Mirage IV 01 توسعه داد که از نظر بسیاری از کارشناسان بسیار به Mirage IIIA بود.البته این در حالی بود که میراژ IV دارای سطح بالی دو برابر ، دو موتور به جای یکی ، دو برابر وزن خالی و سه برابر گنجایش مخازن سوخت داخلی نسبت میراژ-3 بود.نمونه اولیه این هواپیما دارای 67 فوت طول ، 37 فوت طول بالها و وزنی برابر با 55 هزار پاوند بود.این نمونه دارای ایرودینامکی همانند میراژ-3 اما با یک ساختار جدید و تجهیزاتی به مراتب پیشرفته تر بود.در برخی از نقاط حساس مانند مخازن سوخت درون بالها به منظور افزایش مقاومت به میزان کمی تیتانیوم و ورقه های مخروطی به کار رفته است.
___________________________________________________________________
دو فروند جنگنده Mirage IVP نیروی هوایی فرانسه
___________________________________________________________________
اولین نمونه آزمایشی این هواپیما به پیدا کردن و حل مشکلات ناشی از پرواز های طولانی مدت مافوق صوت اختصاص یافت.برای مثال هواپیما نمی توانست در مسافت های طولانی در سرعت 1.8 ماخ باقی بماند.مشکلات تسلیحات نیز از طرف دیگر متخصصان داسو را مشغول خود کرده بود.در 17 ژوئن 1959 ، ژنرال رولند گلاوانی که چهار سال پیش بازنشست شده بود ، ماموریت یافت تا سومین پرواز Mirage IV را در نمایشگاه پاریس و در مقابل دیدگان " شارل دو گل " رئیس جمهور وقت فرانسه انجام دهد.در 19 سپتامبر 1960 ، رنه بیگاند که حالا جایگزین رولند گلاوانی شده بود ، توانست رکورد جهانی سرعت پرواز در مدار بسته را در نزدیکی پایگاه نیروی هوایی در پاریس شکسته و به 1,822 کیلومتر در ساعت برساند.چهار روز بعد و در صد سی و هشتمین پرواز آزمایشی نیز بار دیگر میراژ IV کارایی و سرعت بالای خود را با دستیابی به سرعت بین 2.04 تا 2.08 ماخ ثابت کرد.در پائیز همان سال ، نمونه آزمایشی اولیه دستخوش برخی تغییرات از جمله کاهش طول در دم خود شد.
شرکت داسو ، مطالعاتی را به منظور افزایش برد و سرعت نمونه اولیه انجام داده و یک نمونه جدید طراحی کرد.این نمونه از دو موتور تولید شده تحت لیسانس J 75 ساخت شرکت پرات اند ویتنی کانادا بهره می برد و دارای سطح بال 120 متر مربع نسب به 70 متر مربع در نمونه اولیه IVA بود.این هواپیما می توانست به سرعت 2.4 ماخ برسد و دارای وزنی معادل 140 هزار پاوند بود.این طرح به دلیل هزینه بالا لغو شد.
به دلیل توانایی پایین نمونه IVA و هزینه بالای IVB ، شرکت داسو تصمیم گرفت نمونه بزرگتری از IVA را طراحی کند که ضمن هزینه پایین ، توانایی برآورد نیازهای نیروی هوایی فرانسه را نیز داشته باشد.این هواپیما دارای سطح بال 839 متر مربع و وزنی معادل 70 هزار پاوند بود.به دستور نیروی هوایی ، سه فروند از این نمونه ساخته شد و در بین سال های 1961 تا 1963 اولین پرواز های خود را انجام دادند.نمونه دوم ماموریت داشت تا یک بمباران هسته ای را بر فراز منطقه کلمب بیچار واقع در جنوب الجزایر که تحت سلطه فرانسه قرار داشت ، شبیه سازی کند.سومین نمونه نیز ماموریت داشت تا سیستم های ناوبری و سوخت گیری هوایی را آزمایش و ایرادات احتمالی را رفع نماید.
___________________________________________________________________
پرواز زیبای یک فروند Mirage IV ؛ به نازکی بالها دقت کنید
___________________________________________________________________
ورود به خدمت
اولین هواپیمای تولید شده (به غیر از نمونه های آزمایشی) که با همکاری شرکت های داسو و برگوت ساخته شده بود در دسامبر 1963 پرواز کرد.در همان زمان ، شرکت داسو پیشنهاد یک نمونه جدیدی به نام Mirage IV-106 را داد.این نمونه از موتورهای پرات اند ویتنی TF106 نیرو می گرفت و توانایی حمل نمونه فرانسوی موشک بالستیک هواپرتاب GAM-87 اسکای بولت را داشت.این طرح نیز به دلیل هزینه سرسام آور لغو شد.در مجموع از سال 1964 تا 1968 که خط تولید این هواپیما تعطیل شد ، تعداد 62 فروند هواپیما تولید و تحویل نیروی هوایی فرانسه شد.اگر چه شرکت داسو این هواپیما را اساساً برای پرواز و عملیات در ارتفاع بالا ساخته بود اما در 12 فروند از آخرین هواپیماهای تحویلی به نیروی هوایی تغییرات و بهینه سازی هایی برای افزایش توانایی پرواز و بمباران در ارتفاع پایین ایجاد شد.این تغییرات شامل سیستم های الکترونیکی ، کنترل پرواز ، تغییرات ساختاری در بدنه می شد.هواپیمای تحویل شده خیلی زود به 9 اسکادران هرکدام با 4 فروند هواپیما (دو فروند بمباران متعارف - یک فروند مسلح به بمب هسته ای و یک فروند سوخت رسان) در پایگاه های هوایی مونت دی مارسان ، لسترس و سنت دیزیر گسترش یافتند.
ویژگیها
میراژ-IV از نظر طراحی بسیار شبیه به دیگر اعضای خانواده جنگنده های ساخت داسو می باشد.این شباهت در یک سکان عمودی و بال های دلتا شکل این جنگنده بیشتر نمود دارد.با این وجود ، بال های این هواپیما بسیار نازک تر از دیگر اعضای خانواده میراژ و یکی از نازک ترین بال های جهان می باشد ؛ این نازکی بالها باعث عملکرد بهتر فرامین در سرعت های بالاتر می شود.دو موتور این هواپیما در قسمت عقب قرار گرفته و ورودی های هوای آن که به ورودی " موشی " معروف است برای کاهش تلاطم هوا اندکی جلوتر آورده شده و تا نزدیکی کابین عقب امتداد یافته است.در ارتفاع پایین ، جنگنده Mirge IV می تواند تا 2.2 ماخ سرعت بگیرد ولی با وجود توانایی دستیابی به سرعت های بالاتر ، به دلیل بالا رفتن دمای بدنه و فرسودگی زودرس آن از این کار اجتناب می شود.این هواپیما دارای ظرفیت 14 هزار لیتر (3,700 گالن) سوخت است.یکی از ویژگی های موتور توربوجت ، مصرف سوخت بسیار بالای آن است ، میراژ IV نیز که از موتورهای توربوجت SNECMA Atar 9K-50 استفاده می کند از این قائده مستثنی نیست و دارای مصرف سوخت بالا خصوصا در هنگام استفاده از پس سوز است.
این هواپیما دارای دو خدمه (خلبان و ناوبر) بوده که این دو هر یک دارای دو کاناپی (آسمانه) و صندلی ایجکت جداگانه هستند.در سال 1980 ، صندلی ایجکت هواپیماهای میراژ IV نیروی هوایی فرانسه که از نوع مارتین بیکر شماره 4 بوده اند به نوع مارتین بیکر شماره 6 ارتقا یافتند1.در همین دهه ، میراژ IV های نیروی هوایی فرانسه مکرراً در حال سوختگیری هوایی دیده می شدند ؛ این امر حکایت از تغییر نگرش این نیرو در نوع عملیات های این بمب افکن دارد.برای ماموریت های دوربرد ، چهار مخزن سوخت زیر بالها و مخازن سوخت داخلی این هواپیما معمولا با چیزی حدود 2,500 لیتر سوخت بارگذاری می شوند.همینطور می توان بر روی آویزگاه های زیر بال پرتابگرهای چف / فلیر و غلاف های جنگ الکترونیک نیز نصب کرد.این دو امکان زمانی استفاده می شود که بمب افکن قصد عملیات در منطقه ای حفاظت شده به وسیله سیستم های پدافند هوایی و هواپیماهای شکاری را داشته باشد ؛ در این حالت ، هواپیما با روشن کردن غلاف جنگ الکترونیک خود و پرتاب چف و فلیر در کار سیستم های دشمن اختلال ایجاد می کند.
___________________________________________________________________
یک فروند Mirage IV در حال برخاست سریع با استفاده از راکت های سوخت جامد
___________________________________________________________________
تسلیحات
به دلیل نوع ماموریت هواپیمای میراژ IV ، به صورت استاندارد بر روی آن هیچ توپی نصب نشده است.این جنگنده می تواند بمب های اتمی تاکتیکی AN-11 و AN-22 با قدرت 60 کیلوتن و بمب های سقوط آزاد 250 ، 500 ، 1000 و 2000 پوندی را حمل و پرتاب کند.همچنین توانایی نصب راکت های هوا به زمین غیر هدایت شونده در کالیبر و انواع مختلف نیز وجود دارد.با این وجود ، به دلیل نقش در نظر گرفته شده برای این هواپیما ، کمتر با ترکیب متعارف دیده می شد.بعدها توانایی شلیک یک تیر موشک هوا به زمین میان برد ASMP با کلاهک هسته ای که در مقر میانی بدنه نصب می شد ، به توانایی های این جنگنده اضافه شد.
___________________________________________________________________
یک فروند Mirage IVP مسلح به موشک ASMP
___________________________________________________________________
میراژ 4 در نقش هواپیمای شناسایی
از سال 1972 ، 12 فروند هواپیمای Mirage IV توانایی حمل و استفاده از غلاف شناسایی (عکس برداری) CT-52 را پیدا کردند.این غلاف که از 3 یا چهار دوربین تشکیل شده توانایی عکس برداری در ارتفاع پست یا بالا را داشته و برخلاف غلاف های امروزی ، عکس های آن از نوع " مرطوب " است.
صادرات
در سال 1963 ، دولت استرالیا به دنبال جایگزینی برای بمب افکن انگلیسی " کانبرا " و خرید هواپیمای جدید برای نیروی هوایی سلطنتی بود.البته خرید هواپیمای بمب افکن توپولوف Tu-16 از سوی اندونزی که به موشک های هوا به سطح مجهز بودند ، نقشی اساسی در این تصمیم داشت.شرکت داسو ، یک نسخه از هواپیمای Mirage IVA را که به موتورهای رولزرویس آوون مجهز بودند به نیروی هوایی استرالیا پیشنهاد کرد.فردیک شرگر ، مارشال نیروی هوایی استرالیا ، از این پیشنهاد استقبال کرده و میراژ IV را یک " هواپیمای اثبات شده " در قیاس با هواپیمای در حال توسعه BAC TSR-2 می دانست.در واقع نیروی هوایی استرالیا لیستی از 5 نامزد خرید تهیه کرده بود که در این لیست میراژ IV در رده نخست قرار داشت.بعد ها بنا به دلایلی هواپیمای F-111C ساخت جنرال دینامیک انتخاب شد.
___________________________________________________________________
یک فروند F-111F در حال پرتاب بمب های Mk 82
___________________________________________________________________
در آوریل 1965 ، بریتانیا برنامه هواپیمای شناسایی ضربتی BAC TSR-2 را لغو کرد.در پاسخ ، شرکت داسو و شرکت هواپیمایی بریتانیا (BAC) نمونه ای بهبود یافته از میراژ IV را پیشنهاد دادند.این نمونه که IVS لقب گرفته بود از دو موتور توربوفن نیرومند تر روزلرویس اسپی با تراست 41,700 پوند استفاده می کرد و دارای بدنه ای متفاوت و بزرگتر بود.اگرچه این نمونه به وسیله شرکت داسو طراحی شده بود ولی قرار بر آن بود که شرکت هواپیمایی بریتانیا با استفاده از کیت های فرستاده شده بخش جلو و عقب بدنه را مونتاژ کند و دیگر اجزا شامل بال ، بخش میانه بدنه و دم نیز در تاسیسات داسو در فرانسه ساخته شود.طی برآوردی که از هزینه تولید این نمونه صورت گرفته بود ، در صورتی 50 فروند هواپیما تولید شود ، قیمت هر فروند 2,321 میلیون پوند خواهد بود و به ازای هر 100 فروند 2,067 پوند که کمتر از جنگنده F-111K بود.با این وجود ، دولت و مجلس بریتانیا با استدلال هایی همچون " کلاس خاص جنگنده F-111K " یا بی اهمیت بودن " توانایی برخاست از باندهای کوتاه در بمب افکن های راهبردی " از قبول طرح این دو شرکت سر باز زدند.اما این دو شرکت همچنان امیدوار بودند که بتوانند این نمونه را به نیروی هوایی فرانسه ، هند ، اسرائیل و دیگر کشورها بفروشند ولی با رد این نمونه از سوی بریتانیا ، این امید نیز تبدیل به نا امیدی شد.
تاریخچه خدمتی
در فوریه 1964 ، تحویل بمب افکن های Mirage IV به نیروی هوایی فرانسه آغاز شد.در 1 اکتبر همان سال ، نخستین گردان این جنگنده نیز سازماندهی و عملیاتی شد.زمانی که همه هواپیماها تحویل شدند ، نیروی هوایی فرانسه دارای سه وینگ شکاری بود که هر یک از این وینگ ها خود از سه اسکادران هر یک با 4 فروند هواپیما تشکیل شده بود.به منظور در امان ماندن از حملات احتمالی دشمن و احتمال از دست رفتن همه نیروی بمب افکن راهبردی ، نیروی هوایی فرانسه هر یک از این گردان ها را در پایگاه های مختلفی مستقر کرده بود.اسکادران های به کارگیرنده این هواپیما عبارت بودند از:
1/91 با نام Gascogne مستقر در مونت دی مارسان
2/91 با نام Bretagne مستقر در کازاوکس
1/93 با نام Guyenne مستقر در لسترس
2/93 با نام Gevennes مستقر در اورانج
1/94 با نام Bourbonnais مستقر در آورد
2/94 با نام Marne مستقر در سنت دیزر
3/94 با نام Arbois مستقر در لوکسویل
3/91 با نام Beauvaisis مستقر در کریل
3/93 با نام Sambre مستقر در کامباری
___________________________________________________________________
یک فروند Mirage IVP در حال پرواز بر فراز عراق در جریان عملیات طوفان صحرا
___________________________________________________________________
در صورت وقوع جنگ ، اهداف اصلی گردان های بمب افکن Mirage IV پایگاه های هوایی و شهرهای شوروی سابق بودند.این هواپیما ، با پرواز از پایگاه های خود در فرانسه و یک بار سوخت گیری هوایی ، توانایی بمباران شهرهای مسکو ، مورمانسک و یا شهرهای اوکراین را داشت.به منظور رفع نیاز به هواپیماهای سوخت رسان ، نیروی هوایی فرانسه تعداد 14 فروند2 هواپیمای بوئینگ C-135F را خریداری کرد.تاکتیک معمول میراژ IV های فرانسوی این بود که به صورت دو فروندی از زمین بلند شده و یک فروند مسلح به بمب هسته ای و دیگری مجهز به مخازن سوخت خارجی و یک بوم سوخت رسانی بود ؛ با استفاده از این تاکتیک و سوخت گیری جنگنده به جنگنده ، این هواپیماها می توانستند تا عمق قابل ملاحضه ای از خاک شوروی نفوذ کنند.با این حال ، برخی منابع اظهار داشته اند که این هواپیماها در صورت ورود به خاک شوروی تقریباً هیچ شانسی برای برگشت و زنده ماندن خود و خدمه خود ندارند.
___________________________________________________________________
پرواز نمایشی یک فروند Mirage IVP به مناسبت پنجاهمین سالگرد تشکیل گردان EB 2/91
___________________________________________________________________
در ابتدا ، پرواز از ارتفاع بالا و با سرعتی نزدیک به 1.85 ماخ اصلی ترین تاکتیک این جنگنده به شمار می رفت.با وجود این که این تاکیک شعاع عملی معادل 3,500 کیلومتر را در اختیار این هواپیما قرار می داد ولی با پیشرفت سامانه های پدافند هوایی زمین به هوا ، این تاکتیک دچار تغییر شد.تغییر انجام گرفته به این صورت بود که هواپیما باید در ارتفاع پایین و سرعت 1,100 کیلومتر در ساعت پرواز کرده و طبیعتاً دارای شعاع عمل کمتری نیز باشد.در دهه 1970 ، مشخص شد که پرواز در ارتفاع پایین و پرتاب بمب های سقوط آزاد اتمی نیز غیر عملی است.در سال 1979 ، در پاسخ به این ضعف ، فرانسه موشک های هوا به زمین هسته ای ASMP را که دارای برد 400 کیلومتر و سرجنگی 150 تا 300 کیلوگرمی (هسته ای) بود ، توسعه داد.تعداد 18 فروند جنگنده میراژ IV دچار تغییراتی برای حمل این موشک شدند و بر روی آن ها نام جدید Mirage IVP گذاشته شد.اولین فروند از این 18 فروند تغییر یافته در 12 اکتبر 1982 پرواز کرد و در سال 1986 همه هواپیماها عملیاتی شدند.همه هواپیماهای تغییر یافته در گردان های بمب افکن EB 1/91 و EB 2/91 سازماندهی شده و دیگر گردان ها که از هواپیماهای IVA استفاده می کردند منحل شدند.جنگنده های IVA به بورود مریگناس منتقل شده و در سال 1997 منهدم شدند.
___________________________________________________________________
یک فروند جنگنده Mirage 2000 نیروی هوایی فرانسه
___________________________________________________________________
در سال 1996 ، ماموریت های هسته ای بمب افکن میراژ IVP به جنگنده چند منظوره و مدرن Mirage 2000N محول شد.در پی این تغییر ، گردان EB 2/91 منحل شده و گردان EB 1/91 نیز از بمب افکن استراتژیک به " شناسایی راهبردی " تغییر ماموریت داد.این گردان که حالا تنها 12 فروند هواپیمای Mirage IVP در اختیار داشت ، در جنگ های بوسنی ، کوزوو ، عراق و افغانستان به انجام عملیات شناسایی پرداخت.در سال 2005 ، این آخرین گردان بازمانده نیز بازنشسته شد و وظایف شناسایی آن به جنگنده های Mirage 2000N مجهز به غلاف های شناسایی دیجیتال سپرده شد.
___________________________________________________________________
تصویر شماتیک بمب افکن میراژ 4 از سه نمای مختلف
___________________________________________________________________
مشخصات
خدمه: 2 نفر شامل خلبان و ناوبر
طول: 23.49 متر
طول بالها: 11.85 متر
ارتفاع: 5.40 متر
سطح بال: 78.22 متر مربع
وزن خالی: 14,500 کیلوگرم
وزن بارگذاری شده: 31,600 کیلوگرم
بیشینه وزن برخاست: 33,475 کیلوگرم
پیشرانه: 2 موتور توربوجت SNECMA Atar 9K-50
قدرت موتور: 49.03 کیلونیوتن بدون و 70.061 کیلونیوتن با پس سوز
بیشینه سرعت: 2,340 کیلومتر در ساعت
شعاع رزمی: 1,240 کیلومتر
برد خالی: 4,000 کیلومتر
سقف پرواز: 20000 متر
تسلیحات: بمب های هسته ای AN-11 و AN-22 و موشکASMP
پی نوشت:
1- این صندلی قابلیت پرتاب سرنشینان در ارتفاع صفر و سرعت صفر را داراست.به این معنی که می توان از آن کمترین ارتفاع و سرعتی استفاده کرد.
2- از این 14 فروند که هواپیماهای کارکرده نیروی هوایی ایالات متحده بودند ، 12 فروند عملیاتی شدند و 2 فروند نیز به عنوان منبع قطعات یدکی مورد استفاده قرار می گرفتند.
___________________________________________________________________
منبع: scramble.mihanblog.com (با تشکر از دوست گرامی آقای سورنا نوشاد)