داستان فانتومی که امید یک لشکر عراقی را ناامید کرد

به یادبود قهرمان ملی ایران زمین، شادروان تیمسار محمود اسکندری و پاسداشت امیر خلبان اکبر زمانی

مقدمه

 آن روز غیرت و تخصص  تیمسار سرتیپ خلبان محمود اسکندری و تیمسار سرتیپ خلبان اکبر زمانی امید یک لشکر را نا امید کرد. لشکری که آمده بود تا از خرمشهر، محمره برای خود بسازد  چرخ های ماشین جنگیش در خاک خرمشهر فرو رفت و دیری نگذشت که زیر پوشهای سپید عربیشان نمایان شد.

سایت راداری تبوک ساعت پنج بعد از ظهر: از دژ به ستاد فرماندهی! پل زده شد! چند کلمه ای بیش نیست اما به اندازه اسارت لشکر 11 پیاده عراق در آنها حماسه خفته است. تا سرداران به اصطلاح فاتح بهشت ایران به عینه ببینند که این است غیرت ایرانی.

در این پست به بهانه سالروز آزادسازی خرمشهر ابتدا نگاهی داریم به عملکرد درخشان نیروی هوایی در کسب این پیروزی بزرگ و سپس داستان افتخارآمیز به دام افتادن لشکر یازدهم پیاده عراق در خرمشهر توسط یک فروند فانتوم نیروی هوایی را باز می گوییم.

عملکرد نیروی هوایی در عملیات آزادسازی خرمشهر

بدون شک نیروی هوایی جمهوری اسلامی نقش شگرفی در کسب پیروزی بزرگ در عملیات بیت المقدس داشته و در این عملیات برگهای زرینی بر دفتر افتخارات این نیرو افزوده شد.

عملیات بیت المقدس یکی از نفس گیرترین و طولانی‌ترین عملیات‌های دوران دفاع مقدس به شمار می‌رود که از شامگاه 10 اردیبهشت ماه 61 آغاز و در ظهر سوم خرداد همان سال به ثمر نشست.

در این عملیات که منجر به آزادسازی بخش قابل توجهی از خاک میهن اسلامی ما شد، خرمشهر شهری که در نزد ملت ایران از اهمیتی نمادین و ویژه برخوردار بود آزاد شد و به آغوش میهن بازگشت.

نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، به رغم اینکه نیروهای سه‌گانه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هنوز تشکیل نشده بود، به تنهایی نقش تعیین کننده‌ای در فتح خرمشهر بر عهده داشت.

فانتومها و تایگرهای ایرانی، بارها مواضع دفاعی دشمن را محورهای شط علی، جفیر، شلمچه، طلائیه، کوشک، حمید، حسینیه و گرمدشت در هم کوبیدند و باعث شدند حرکت رزمندگان اسلام رو به خرمشهر سریع‌تر انجام شود.

در عملیات بیت المقدس، نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به عنوان پشتیبان نیروهای سطحی درگیر در منطقه وارد عمل شد و با استفاده از توان بالای تیز پروازان خود نقش تعیین کننده‌ای در پیروزی در این عملیات ایفا کرد.

نیروی هوایی عملیات دشواری را باید انجام می‌داد چرا که نیروهای دشمن به صورت پراکنده و تاکتیکی در منطقه پخش شده بودند و نیروی هوایی برای اینکه لبه جلویی میدان نبرد را تحت تاثیر خود قرار دهد شکار تانک‌ها را در دستور کار خود قرار داد.

در این عملیات بزرگ، نیروی هوایی با  890 نوبت پرواز (با F-5E و F-4E و F-14) آسمان خرمشهر را پوشش داد و 87 نوبت پرواز با F-5E و F-4D/E  و شناسایی و عکاسی 22 نوبت پرواز با RF-4E، ترابری هوایی 847 نوبت پرواز با  C-130 و B747 و سوختگیری هوایی 315 نوبت انجام و 20849 نفر مجروح حمل شد.

همچنین 48000 پوند مهمات توسط جنگنده‌های F-4D/E و F-5E مصرف شد که در نوع خود بی‌نظیر بود.

در عملیات بیت المقدس، مخازن جنگنده ها با استفاده از مخازن سوخت خارجی، با حداکثر مهمات پرواز کرده و توان رزمی‏شان بسیار افزایش یافته بود. (برای مثال جنگنده‏های F-4 گاه با پیکربندی 24 بمب 500 پوندی تجهیز می‎شدند و ماموریت عمده آنها، شکستن خط پدافندی بسیار مستحکم عراق در شرق خرمشهر بود) به طوری که بدون عملیات این جنگنده‏ها، شکست خط پدافندی عراقی‏ها بسیار مشکل، با تلفات زیاد و یا غیرممکن می‏شد.

نیروی هوایی از 15 روز به آغاز عملیات، به انجام ماموریت‌های هوایی پرداخت و تا 10 روز بعد از خاتمه عملیات و فتح خرمشهر، به ماموریتهای خود ادامه داد. بیشترین فعالیت نیروی هوایی در طول عملیات، در پشتیبانی از قرارگاه قدس و در روزهای 11 و 12 اردیبهشت 1361 در جنوب کرخه‏کور و جفیر انجام گرفت.

در شب 19 اردیبهشت ماه سال 61 نیروی هوایی با استفاده از هواپیماهای بوئینگ 747، ظرف یک شب، تعداد 6000 نفر از نیروهای ویژه (کلاه‌‏سبز) را از مشهد به پایگاه امیدیه ترابری نمود.

در عملیات بیت‏‌المقدس، 4 فروند هواپیمای اف4 مورد اصابت موشک‌های سام عراقی گرفت که این سوانح در روزهای 11 و 12 اردیبهشت ماه 61 در جنوب کرخه‏کور، روز 16 اردیبهشت ماه 61 در منطقه چنانه و در 18 اردیبهشت ماه 61 در منطقه شلمچه رخ داد.

در مجموع، 60 فروند جنگنده عراق در جریان این عملیات ساقط شدند. تعداد هواپیماهای سرنگون شده عراقی توسط سیستم‎های پدافند موشکی هاوک، رپیر و توپهای ضدهوایی هفت فروند اعلام شد.

همچنین تعداد هواپیماهای سرنگون شده عراقی توسط جنگنده‌‏های شکاری 53 فروند بوده و برابر اظهار پاره‌‏ای از مسئولان اطلاعات و عملیات نیروی هوایی، در حوالی شلمچه در روز دوم خرداد ماه 61 مقر فرماندهی نیروهای عراقی که به شدت از آن محافظت و پدافند می‏شد توسط هواپیماهای اف4 که در ارتفاع بسیار پایین پرواز می‌کردند، بمباران شد و صدام حسین که در آن پایگاه حضور داشت، مجروح شد.

هدایت عملیات پشتیبانی نیروی هوایی را در عملیات بیت‏‌المقدس، سرهنگ خلبان بهرام هوشیار، معاونت عملیاتی نیروی هوایی عهده‌‏دار بود.

نیروی هوایی در عملیات آزاد سازی خرمشهر 113 نفر شهید و 11 نفر اسیر تقدیم کرد. سرهنگ خلبان شهید طالب مهر، سرهنگ خلبان شهید امجدیان و سرهنگ خلبان شهید جهانگیر انقطاع از شهدای خلبان نیروی هوایی در این عملیات بودند و بقیه شهدا نیز از کارکنان فنی و پدافندی و سایر تخصصهای نیروی هوایی بودند. همچنین سرتیپ خلبان روادگر، سرتیپ خلبان اعظمی و سرتیپ خلبان ذوالفقاری به دلیل مورد اصابت قرار گرفتن هواپیما هایشان و غیر قابل کنترل بودن آن هواپیما را ترک و به اسارت دشمن درآمدند.

بدین ترتیب در عملیات بیت المقدس جنگنده‌های نیروی هوایی با برتری کامل آسمان ایران را از لوث وجود دشمن بعثی پاک کرده و فصل تازه‌ای از فرهنگ دفاع را رقم زدند.

لشکری که به دام غیرت و تخصص افتاد

براساس ماموریتی که در عملیات بیت المقدس برای نیروی هوایی تعریف شده بود، کار شناسایی و عکسبرداری هم  مثل همیشه از وظایف این نیرو بود. در یکی از ماموریتهای شناسایی بر فراز خرمشهر، در هنگام عکسبرداری با هواپیمای آر اف 4 خلبان متوجه یک پل غوطه ور در آب که تقریبا یک متر زیر آب بود، می شود و به مسئولین نیروی هوایی اطلاع داده می شود. این پل شناور، مسیر تدارکاتی نیروهای عراقی در خرمشهر و امید اصلی آنها برای دریافت نیروها و تجهیزات کمکی محسوب می شد. با توجه به اهمیت حیاتی این پل، تصمیم بر انهدام آن گرفته گرفته شد.

در تاریخ 17 اردیبهشت سال 61 سرهنگ دوم خلبان محمود اسکندری و ستوان یکم خلبان اکبر زمانی پلی که توسط مزدوران عراقی روی اروند رود ساخته شده بود و برای پشتیبانی لشکر 11 ارتش عراق در خرمشهر استفاده می شد، با یک حمله بسیار دقیق منهدم کردند و در نتیجه آن دهها هزار نفر از نیروهای عراقی به اسارت رزمندگان ایرانی در آمدند. به قول یک از فرماندهان عراقی، همه چیز داشت خوب پیش می رفت تا سر و کله آن فانتوم ایرانی پیدا شد.

پل شناور عراقی قبل از انهدام - تاریخ عکسبرداری: 13 اردیبهشت ماه 1361

امیر خلبان اکبر زمانی

سرهنگ دوم خلبان محمود اسکندری (ایستاده از راست نفر سوم) و ستوان یکم خلبان اکبر زمانی (نشسته از راست نفر دوم)

خلبان محمود اسکندری، یکه سوار فانتوم

امیر خلبان محمود اسکندری از خلبانان سرشناس و زبده فانتوم در نیروی هوایی بود که حماسه های فراوانی را در کارنامه پرافتخار خدمتی خود به ثبت رسانده است.

در طی نخستین روزهای درگیری واقعی مرزی بین ایران و عراق، قبل از شروع جنگ رسمی بین دو کشور، یکی از فانتوم های پایگاه سوم شکاری همدان در روز 17 شهریور 1359 به هدایت سرگرد خلبان محمود اسکندری و کابین عقبش ستوان یکم خلبان «علی ایلخانی» مورد اصابت قرار گرفت و سقوط کرد. این F-4 که با مأموریت بمباران نیروی زمینی دشمن در منطقه نفت شهر از همدان برخاسته بود، با انهدام موفق هدف، در بازگشت در منطقه «نفت شهر» هدف گلوله توپهای پدافندی قرار گرفته و خلبانانش مجبور به خروج اضطراری از هواپیما می شدند. محمود اسکندری به سلامت به زمین رسید اما مشکلی که گهگاه گریبان برخی از خلبانان نیروی هوایی ایران را گرفت، این بار نیز به نام «علی ایلخانی» برخورد کرد. چتر صندلی این دلاور، ناتوان از خروج صحیح، نتوانست سرعت فرود ایلخانی را کاهش دهد. ایلخانی با سرعت بالایی به زمین سقوط کرد تا نام دیگری به لوح پر افتخار شهدای نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران افزوده شود.

امیر خلبان زنده یاد محمود اسکندری

اسکندری در عملیات برای لغو کنفرانس سران کشورهای غیرمتعد در بغداد نیز حضوری درخشان داشت. اجلاس سران کشورهای غیر متعهد قرار بود در اوایل شهریور 1361 در بغداد تشکیل شود و "صدام حسین" به مدت چهار سال رئیس این اجلاس باشد. با توجه به تشکیل اجلاس در بغداد، ایران حاضر نبود در این اجلاس شرکت کند و ریاست "صدام حسین" را بپذیرد. ایران به منظور خنثی کردن ادعای "صدام" مبنی بر این‌که دیوار دفاعی بغداد حتی از دیوار پدافندی مسکو قوی‌تر است، لازم بود یک حمله هوایی ضربتی بر روی تأسیسات نظامی و یا اقتصادی بغداد اجرا کند تا خلاف گفته رهبران بغداد، به دنیا و سران غیر متعهد ثابت شود که بغداد محل امنی برای برگزاری اجلاس نیست.

"صدام حسین" به منظور حفاظت هوایی شهر بغداد، از توپ‌های ضد هوایی، انواع موشک‌های سام، موشک‌های پیشرفته غربی از قبیل "کروتال" و "رولند" و هواپیماهای میگ 23 و میگ 25 که به طور شبانه روز در اطراف آسمان بغداد در حال گشت‌زنی بودند استفاده می‌کرد.

گروه طرح نیروی هوایی ایران با توجه به اهمیت این مأموریت و به رغم پر مخاطره بودن، انجام آن را مورد تصویب قرار می‌دهد. چهار خلبان، برای این عملیات برگزیده می‌شوند: سرهنگ دوم محمود اسکندری، با کابین عقب ستوان یکم ناصر باقری و سرهنگ عباس دوران با کابین عقب ستوان یکم منصور کاظمیان.

صبح روز سی‌و یکم تیر 1361 صدای غرش مهیب دو فانتوم ایرانی، بغداد را به لرزه در آورد و پالایشگاه الدوره آماج حملات فانتومهای ایرانی قرار گرفت. در آن پرواز محمود اسکندری لیدر بود و دوران هم شماره دو.  هردو از پدافند اول بغداد رد شدند و وارد پدافند دوم بغداد شدند که در همان پدافند دوم با موشک دوران را زدند. در این عملیات عباس دوران به شهادت رسید و کمک خلبانش، منصور کاظمیان، به اسارت در آمد.

محمود اسکندری از حلقه دوم رد می شود و پالایشگاه را هدف قرار داد. در این گیر و دار گلوله ضد هوایی عراق، طلق کابین عقب فانتوم را پودر کرده و یک قسمت از صندلی و چتر را از بین برد، یعنی اگر اسکندری و کمکش می خواستند در صورت ضرورت اجکت کنند، اصلا چتری نداشتند. گلوله ضدهوایی وارد کابین شده و گردن ستوان باقری را تکه پاره کرده بود. به هرحال این دو نفر با عبور از سد کمربند پدافندی هراسناک بغداد، زنده برگشتند و فانتوم زخمی را در همدان به زمنی نشاندند. این حمله هوایی باعث شد کنفرانس غیرمتعدها در بغداد لغو شود.

اسکندری قبلتر هم در تاریخ 17 اردیبهشت سال 61 در جریان عملیات آزاد سازی خرمشهر توانسته بود پس از بارها عدم موفقیت دیگر خلبانان در انهدام پل استراتژیک بسته شده بر روی اروند رود، در میان پدافند مهیب عراقی ها پل اروند رود را منهدم کرده و ارتباط لشکر 11 عراق با 20 هزار نفر نیرو را با عقبه قطع کرده و موجبات نرسیدن کمک، محاصره و نهایتا شکست آنها و آزادی خرمشهر را فراهم سازد.

امیر خلبان اسکندری در عملیات تاریخی حمله به پایگاه اچ - 3 به عنوان یکی از شگفت انگیزترین عملیات هوایی تاریخ نیز مشارکت داشت. او دو بار موفق شده بود با مهارت بی نظیر خود، فانتوم آسیب دیده اش را به پایگاه برگرداند. بمباران پالایشگاه کرکوک، پترو شیمی بغداد و ایستگاه راداری تموز از دیگر عملیاتهای موفق این خلبان رشید بود. سرانجام عقاب تیزپرواز آسمان ایران و اسطوره فانتوم، امیر سرتیپ خلبان محمود اسکندری در مورخه 11/8/1381 در جریان یک سانحه رانندگی در بزرگراه آزادگان به شدت مصدوم و به علت خونریزی شدید جان به جان آفرین تسلیم کرد و روی در نقاب خاک کشید. یاد و خاطره اش گرامی باد

 _____________________________________________________________

منابع:

khouznews.ir

ganjejang.com

aja.ir

parsine.com

yjc.ir

ravayatgar.org

گردآوری و تنظیم:وبلاگ هوانورد (newcoy.persianblog.ir)