آشنایی با سیستم پدافند هوایی گنبد آهنین

تذکر:این مقاله توسط وبلاگ هوانورد (newcoy.persianblog.ir) گردآوری و تنظیم شده و هرگونه بازنشر آن مشروط به ذکر نام و لینک "وبلاگ هوانورد" می باشد.

مقدمه

گنبد آهنین (به عبری  כִּפַּת בַּרְזֶל) یک سامانهٔ دفاع هوایی کوتاه برد متحرک است که در اسرائیل توسط شرکت سیستمهای دفاعی پیشرفته رافائل طراحی و تولید و از اوایل سال ۲۰۱۱ به خدمت گرفته شده‌است. این سامانه که به صورت شبانه‌روزی و در هر شرایط آب‌وهوایی قادر به فعالیت است توانایی رهگیری و انهدام راکتها و گلوله‌های توپ را در فاصله ۴ تا ۷۰ کیلومتر داراست.

گنبد آهنین (Iron Dome) برای مقابله با راکتهای شلیک‌ شده توسط شبه ‌نظامیان در لبنان و فلسطین طراحی شده‌ است. گنبد آهنین همچنین از قابلیت رهگیری و انهدام هواپیماهای دشمن، که در ارتفاع حداکثر ۱۰ هزار متری از سطح زمین پرواز می‌کنند، برخوردار است و می‌تواند به عنوان یکی از لایه‌های دفاع هوایی ضد هواپیمای اسرائیل در کنار سیستمهای موشکی بهینه شده هاوک و پاتریوت از آسمان اسرائیل حفاظت کند. در کنار آن سیستم دفاع موشکی ختس (پیکان) برای تهدیدهای موشکی بالستیک میان‌برد (مانند موشکهای شهاب) طراحی شده ‌است. هزینه برپایی این سیستم دفاع هوایی چندین میلیارد دلار بوده است که در این راستا آمریکا بیش از ۲۰۰ میلیون دلار بابت این سیستم به اسرائیل کمک مالی کرده‌ است. هزینه هر موشک رهگیر حدود ۵۰ هزار دلار است و معمولا دو موشک به سوی راکتی که قرار است شکار شود، شلیک می‌شود.

تاریخچه

ایده طراحی سیستم سپر دفاع موشکی گنبد آهنین به جنگ اسرائیل و حزب الله در سال ۲۰۰۶ بر می‌گردد. در آن نبرد، حزب‌الله راکتهای پرشماری از خانواده کاتیوشا به سمت اسرائیل شلیک کرد که خسارات و کشته‌های فراوانی را برای اسرائیل به همراه آورد؛ راکتهایی که در اواسط جنگ ایستگاه قطار شهر حیفا را مورد حمله قرار داد و واحد پدافندی ارتش اسرائیل را به این نتیجه رساند که سیستم دفاع ضد موشک پیشین در شرایط جدید کارایی چندانی ندارد. یک سال بعد، عامیر پرتس، وزیر دفاع وقت اسرائیل اعلام کرد که کمپانی اسرائیلی رافائل که تولیدکننده تجهیزات نظامی است، برای مقابله با تهدیدهای آینده یک سپر دفاع موشکی جدید خواهد ساخت.
طراحی و ابداع «گنبد آهنین» ایده عامیر پرتس در نیمه دهه گذشته بود. پافشاری او که خود در شهر راکت زده سدروت زندگی می کرد، موجب شد که این فکر جا بیفتد و مخترعان اسرائیلی دست به کار شوند. زمانی که دولت آمریکا تقبل کرد تا بخش مهمی از بودجه آن را تامین کند، کار طراحی و آزمایش سیستمهای اولیه آغاز شد.
 
پس از آنکه وزارت دفاع اسرائیل آمادگی خود را برای دریافت پیشنهادهای گروهها و شرکتهای مخترعین ابراز کرد، ۲۴ پیشنهاد ارائه شد که «گنبد آهنین» تنها یکی از گزینه هایی بود که کار طراحی و آزمایش آن به عنوان جایگزینی برای سیستم «ناوتیلوس» مطرح بود؛ البته «ناوتیلوس» خود اندکی بعد، به سیستم «اسکای گارد» ارتقاء یافت.
 
این سرهنگ اسرائیلی دانی گولد بود که می بایست با تیم خود از میان ۲۴ پیشنهاد ارائه شده، یکی را برگزیند. او و یارانش به این باور رسیدند پیشنهادهایی که بر اساس فناوری آمریکایی است، پاسخگوی نیازهای اسرائیل نیست و انتخاب سیستم آمریکایی، هزینه مالی زیادی خواهد داشت. از این رو مدت زیادی طول نکشید که صنایع نظامی اسرائیل سامانه کنونی را طراحی و تولید کرد.
 
شرکت «رافائل» در سال ۲۰۰۷ با عقد قراردادی با وزارت دفاع، ساخت چنین سامانه ای را تقبل کرد. دو کارخانه دیگر مرتبط با صنایع نظامی اسرائیل با نامهای «سیستمهای جنگ پیشرفته» و شرکت «التا» که کمپانی به اصطلاح خواهرخوانده صنایع هوایی اسرائیل است، در تولید«گنبد آهنین»، شرکت «رافائل» را یاری می دهند. سیستم نظارت سامانه را نیز شرکت اسرائیلی mprest طراحی و تولید کرده است.
اولین واحد این سپرموشکی، در ماه مارس ۲۰۱۱ در منطقه بئرشبع (شهری در جنوب اسرائیل)  که در ۴۰ کیلومتری مرز اسرائیل با غزه واقع است، مستقر شد. این سیستم، برای اولین بار در آوریل ۲۰۱۱ آزمایش شد و توانست موشکی را که از بئرشبع شلیک شده بود، با موفقیت منهدم کند. همچنین گنبد آهنین در ۷ آوریل ۲۰۱۱ برای نخستین بار یک راکت گراد را که از غزه به سوی اسرائیل شلیک شده بود، رهگیری و منهدم کرد. واحد موسوم به ۹۴۷ در تشکیلات پدافند هوایی ارتش اسرائیل مسئول راه اندازی و مراقبت از سامانه های «گنبد آهنین» است.

رادار سیستم گنبد آهنین

مرکز کنترل سیستم

در سال ۲۰۱۱ سه آتشبار گنبد آهنین در شهرهای اشدود، اشکلون (عسقلان) و بئرشبع مستقر شدند و قرار است تا میانه‌های سال ۲۰۱۳ در مجموع ۹ آتشبار در نقاط مختلف کشور مستقر شود. ۳۳ راکت در سال ۲۰۱۱ توسط این سیستم منهدم شد که به معنای نرخ موفقیت ۷۵ درصدی این سیستم بود.
برخی از اشتباهات این سیستم به دلیل یک اشکال فنی در رادار آن بود که مورد اصلاح قرار گرفت و در جریان حملات راکتی سال ۲۰۱۲ به اسرائیل بیش از ۹۰ درصد راکتها با موفقیت توسط این سیستم شکار شدند.

روزنامه لبنانی "دیلی استار" گزارش کرده است که در جریان جنگ اخیر بین اسرائیل و گروههای فلسطینی در فاصله روزهای 14 تا 21 نوامبر 2012 (24 آبان تا اول آذرماه 1391) گنبد آهنین از مجموع 1500 راکت پرتاب شده از نوار غزه، 421 فروند (حدود 28 درصد) را منهدم کرده است. با توجه به اینکه سیستم از رهگیری راکتهایی که به سمت مناطق خالی از سکنه در حرکتند، چشم پوشی می کند، فقط حدود یک سوم از راکتها را رهگیری کرده است. بنا به گزارش دیلی استار نرخ موفقیت موشکهای گنبد آهنین در این نبرد، 90 درصد بوده است. به عبارت دیگر، این سیستم پدافندی با پیش بینی خط سیر راکتها، حدود یک سوم از کل راکتها را رهگیری و از این میان، 90 درصد از راکتهای رهگیری شده را منهدم کرده است. بر پایه همین گزارش، سرنگونی این راکتها، بین 25 تا 30 میلیون دلار برای اسرائیل هزینه در بر داشته است.

آخرین جایی که در اسرائیل قرار بود به سکوی عملیاتی گنبد آهنین مجهز شود، تل‌آویو بود، جایی که تا پیش از این تصور می‌شد از تیررس راکتهایی که از غزه شلیک می شوند، خارج است. اما جنگجویان فلسطینی در غزه، اکنون راکتهای پیشرفته‌تری در زرادخانه خود دارند که با استفاده از آنها توانستند در طی درگیری اخیر (جنگ هشت روزه نوامبر 2012) شهر تل‌آویو را چندین بار هدف حمله قرار دهند. ظاهرا اسرائیل در خصوص توان راکتی فلسطینیها دچار اشتباه محاسبه شده بود و شلیک راکتهای فجر-5 به سمت تل آویو و بیت المقدس، اسرائیل را وا داشت که به سرعت گنبد آهنین را در تل آویو مستقر سازد.

برد خمپاره ها و راکتهای گروههای فلسطینی تا قبل از جنگ نوامبر 2012

به گزارش خبرگزاری رویترز، سپر دفاع موشکی گنبد آهنین، لحظاتی پس از استقرار در تل آویو، برای انهدام راکتی که در آسمان در حال رسیدن به مقصد نهایی خود بود، وارد عملیات شد. به گفته همان خبرگزاری، ظاهرا حمله به تل آویو، تبدیل به دستمایه ای برای تست برد عملیاتی و همچنین میزان کارایی گنبد آهنین شده است.

نحوه عملکرد

این سیستم دفاعی برای ردیابی راکتها از رادار استفاده می‌کند و سپس دو موشک رهگیر را برای انهدام آنان شلیک می‌کند. سیستم گنبد آهنین از یک رادار چندمنظوره و یک یا چند راکت‌انداز با ۲۰ لانچر شلیک موشک "تامیر" تشکیل می‌شود.

مراحل کار سامانه ضد موشکی گنبد آهنین بدین ترتیب است:
1. دشمن، موشک یا گلوله توپ یا خمپاره را شلیک می‌کند.
2. پرتابه توسط رادار، ردگیری و داده‌های آن به واحد مدیریت و هدایت نبرد مخابره می‌شود.
3. پس از تحلیل داده‌‎ها، مختصات هدف به واحد شلیک موشک ارسال می‌شود.
4. موشک به سمت پرتابه دشمن شلیک می‌شود.

 مراحل عملکرد سیستم

«گنبد آهنین» به گونه ای طراحی شده است که هم خمپاره های ۱۵۵ میلیمتری را شکار و منهدم کند و هم هواپیماهای دشمن را که تا ارتفاع ده کیلومتری سامانه در پرواز باشند. سیستم در تمام ساعات شبانه روز و در هر شرایط  آب و هوایی قادر به فعالیت است.
 
​​از گزارشهای اندکی که در باره فعالیت آن در رسانه های اسرائیل تا کنون منتشر شده است، چنین برمی آید که راکتهایی که از سامانه شلیک می شوند و «تامیر» نام دارند، مجهز به کلاهک هدایتگر الکترواپتیک هستند.
 
هر سامانه گنبد آهنین برای برقراری چتر پوششی به وسعت ۱۵۰ کیلومتر کفایت می کند؛ برای همین است که سامانه قرار گرفته در تل آویو، برای دفاع از بیت المقدس (اورشلیم) نیز که در فاصله ۶۵ کیلومتری تل آویو است، کافی است.
سازندگان این سپر دفاعی آن را مقرون به صرفه می‌دانند. زیرا تکنولوژی رادار این سیستم، بین موشکهایی که احتمال دارد به هدف اصابت کنند و آنهایی که از مسیر خود منحرف خواهند شد تفاوت قائل می‌شود. رادار این سیستم قادر است تا محل اصابت راکت دشمن را پیش بینی کرده و به منظور صرفه‌جویی در هزینه، راکتهایی را که محل برخورد آنها در مناطق خالی از سکنه است، نادیده بگیرد.

رهگیری یک فروند راکت توسط گنبد آهنین

هزینه های ساخت

هزینه برپا کردن هر واحد عملیاتی گنبد آهنین، ۵۰ میلیون دلار است. تا کنون ۵ واحد عملیاتی مستقر شده‌اند، اما مقامات اسرائیل در نظر دارند که تا سال ۲۰۱۳ هشت واحد دیگر را نیز اضافه کنند. هزینه ساخت موشکهای رهگیر این سیستم (موسوم به تامیر) حدود ۶۰ هزار دلار است.

انتقادات و چالشهای پیش رو

یکی از ایراداتی که به گنبد آهنین گرفته می شود، هزینه بالای تولید این سامانه است. موشکهای ۵۰ هزار دلاری تامیر قرار است به مقابله با راکتهایی بروند که بعضا بیش از 800 دلار قیمت ندارند. اما مقامات اسرائیلی معتقدند که مزایای این سیستم، این هزینه سنگین را توجیه پذیر می سازد. علاوه بر خساراتی که اصابت یک راکت شبیه به فجر-5 می تواند به یک محله مسکونی وارد سازد و هزینه های بازسازی متعاقب آن، آنچه واجد بیشترین اهمیت است، کاستن از شمار تلفات شهروندان اسرائیلی است.

در شرایطی که در طی جنگ سی و سه روزه سال 2006 بین اسرائیل و حزب الله لبنان، تلفات غیرنظامیان اسرائیلی در نتیجه پرتاب موشکهای حزب الله 43 نفر کشته بود، در جنگ اخیر غزه و با به کار گیری گنبد آهنین، پرتاب حدود 1500 راکت فلسطینی تنها 4 کشته برجای گذاشت، یعنی تقریبا یک کشته به ازای هر 375 فروند راکت پرتابی. بنا به ادعای پاره ای منابع، در جنگ اخیر اسرائیل و گروههای فلسطینی در غزه، «گنبد آهنین» ۹۶.۵ درصد از راکتهای رهگیری شده را منهدم کرده است. به گفته این منابع، اگر چه در چند ساعت اول پس از عملیات اخیر موسوم به «ستون دفاعی»، سه اسرائیلی در شهر «کریات ملاخی» کشته شدند، بعداً معلوم شد که سامانه تازه نصب شده در نزدیکی این منطقه، مدتی بسیار کوتاه نقص فنی داشته است و پس از آن، اسرائیلی دیگری زخمی یا کشته نشد.

با این وجود به نظر می رسد که کارایی گنبد آهنین کمتر از آن چیزی بوده است که شهروندان اسرائیلی انتظار داشته اند. به گزارش وبسایت روزنامه دیلی تلگراف، در ماه اوت 2011 هفت فروند راکت از غزه به سوی اسرائیل پرتاب شد که گنبد آهنین تنها موفق به رهگیری 6 فروند از آنها شد. راکت باقی مانده به یک منطقه مسکونی اصابت کرد که یک کشته در پی داشت. فرمانده دفاع هوایی اسرائیل، دوران گاویش (Doron Gavish) در آن مقطع اعلام کرد که مقامات اسرائیلی هرگز ادعا نکرده اند که گنبد آهنین یک "سامانه سحرآمیز" است.

به گزارش دیلی تلگراف، در ماه مارس 2012 در پی ترور یکی از رهبران نظامی فلسطینی به نام زهیر القیسی در غزه، رگباری از راکتهای فلسطینی به سوی مناطق غیرنظامی اسرائیل شلیک شد. سیستم گنبد آهنین علیه 71 فروند از آنها به کار گرفته شد، اما تنها موفق به رهگیری و انهدام 56 فروند از آنها شد (موفقیتی در حدود 79 درصد). این آمار چندان بدی نیست، اما هنگامی که شمار زیادی راکت به سوی اهداف خود در اسرائیل پرتاب می شود، هر چند اکثر آنها توسط این سیستم، رهگیری شوند، اما رسیدن تعداد باقی مانده راکتها به اهداف خود، سیستمی را که عنوان پرطمطراق "گنبد آهین" را یدک می کشد، به  سیستمی عادی و قابل انتقاد تبدیل می کند.

با این که کارایی این سیستم مورد تحسین ناظران قرار گرفته است، مقامات اسرائیلی اعلام کرده‌اند که گنبد آهنین قادر به حفاظت کامل از کشور در صورت راکت‌باران شدید و مستمر دشمن نیست و همچنین قدرت رهگیری گلوله‌های دارای برد بسیار کوتاه را (به دلیل زمان کوتاه پرواز آنها) ندارد.

از آنجا که راکتهای «تامیر» در «گنبد آهنین» می تواند راکتهای دشمن را تا ۷۰ کیلومتری شکار کند، اگر قرار باشد که ایران یا طرفهای دیگر، گروههای مسلح فلسطینی در نوار غزه را به راکتهایی با برد بیشتر مجهز کنند، «گنبد آهنین» ممکن است که در وضعیت فعلی خود، کارساز نباشد.

نفوذ یک فروند پهپاد ارسالی توسط حزب الله لبنان به عمق خاک اسرائیل ضربه ای دیگر به وجهه گنبد آهنین بود. هر چند گنبد آهنین در اصل جهت رهگیری پرتابه های کوتاه برد طراحی شده است و نه پهپادها، اما غافلگیری آن در برابر پهاد حزب الله، لبه تیز انتقادات را متوجه آن ساخت.

مشتریان خارجی

اسرائیل در حال بررسی فروش این سیستم به چند کشور آسیایی از جمله کره جنوبی، سنگاپور و هند است و برخی منابع فروش این سیستم به سنگاپور را تأیید کرده‌اند.

مشخصات فنی

نوع موشک: زمین‌ به ‌هوای ضد راکت، گلوله توپ و خمپاره

سازنده: اسرائیل

تاریخچه خدمتی: از سال ۲۰۱۱ تاکنون

کاربران: اسرائیل

جنگها: عملیات ستون دفاعی (درگیری اسرائیل و گروههای فلسطینی در نوار غزه در نوامبر 2012)

طراح: شرکت سیستمهای پیشرفته دفاعی رافائل

قیمت هر موشک: ۵۰ هزار دلار

قیمت هر آتشبار: ۵۰ میلیون دلار

تعداد تولیدی تا نوامبر 2012: ۵ آتشبار با ۱۵ لانچر

مشخصات موشک:

وزن: ۹۰ کیلوگرم

طول: ۳ متر

کالیبر: ۱۶۰ م‌م‌

مکانیزم فعال سازی: فیوز مجاورتی

سکوی پرتاب: سه راکت‌انداز که هرکدام ۲۰ لانچر دارند.

______________________________________________________________

منابع:

fa.wikipedia.org

en.wikipedia.org

didban.ir

blogs.telegraph.co.uk

iranianuk.com

dailystar.com.lb

گردآوری، ترجمه و تنظیم: newcoy.persianblog.ir (کاوه)