هیویی، بالگرد افسانه ای

یک نمونه از بل 205

ایران یکی از بزرگترین کاربران بالگردهای خانواده هیویی در جهان به شمار می رود. این خانواده شامل بالگردهای بل 204، 205، 212، 412 و 214 می باشد. به این بهانه نگاهی داریم بر تاریخچه طراحی و ساخت بالگردهای هیویی.

بالگرد UH-1 هیویی را باید به راستی مشهورترین بالگرد ترابری جهان نامید که تاکنون 16000 فروند از آن و خانواده اش به عنوان پر تولیدترین بالگرد جهان ساخته شده است. هیویی که چهره آشنای آسمانها و برای حدود سه دهه ستون فقرات هوانیروز ارتش امریکا بود با وجود بیش از چهار دهه از آغاز ساختش همچنان در حال خدمت می باشد.
بسیاری می گویند که هیویی بر روی شانه های بل شکل گرفت ولی عده ای پا را فراتر نهاده و می گویند این کمپانی بل است که بر شانه های هیویی شکل گرفته و اگر امروز این کمپانی یک چهره جهانی است تنها بخاطر هیویی و خانواده هیویی که فداکارانه در جنگهای بسیاری برای بیش از پنجاه ارتش جهان جنگیده و همچنان سر پا و آماده انجام ماموریت است. جنگهای ویتنام،  پاناما، جنگ با عراق در سالهای 1991و 2003، جنگ با طالبان در افغانستان، حضور در بالکان، جنگ ایران و عراق برای 2 طرف، نبردهای اعراب و اسرائیل در سالهای 1973و 1982 برای اسرائیل و دهها نبرد کوچک و بزرگ دیگر در جهان از هیویی یک سرباز کار کشته ساخته است.

Bell XH-40، پیش نمونه بالگرد بل 204

برای بررسی تاریخچه  این بالگرد  کارآمد و خانواده آن باید به سال 1955 باز گردیم. در ان سال کمپانی بالگرد سازی  بل طرحی را با نام بل47 که بعدها XH-40 نام گرفت را به ارتش آمریکا ارائه کرد تا بتواند نیازهای تمام نشدنی این ارتش را برای به خدمت گرفتن بالگرد برآورده کند. سرانجام در سال 1958 ارتش آمریکا تصمیم به خدمت گرفتن این بالگرد به عنوان بالگرد ترابری و حمل و نقل خود گرفت. اولین مدل تولیدی این بالگرد UH-1A نام داشت که بسیار به طرح آزمایشی XH-40 شبیه بود. این مدل از یک دستگاه موتور T53-L-1A با توان 770 اسب بخار استفاده می کرد. بالگرد UH-1 شامل انواع مختلفی می شود که شامل بل 204، بل205، بل 214 می شود.

بل 204 در خدمت نیروی زمینی

بل 204 نام سری اول بالگردهای هیویی است که توسط بل ساخته شد. بالگردهای سری بل 204 شامل انواع UH-1A که 183 فروند از آن ساخته  و از سال 1961تحویل ارتش شد، UH-1B از سال 1961 توسعه پیدا کرد و با شروع  و با شروع جنگ ویتنام در کنار مدل قبلی در ویتام به خدمت گرفته شد این مدل از موتور کارآمدتر T53-L5 با توان 960 اسب بخار استفاده می کرد دارای پروانه بلندتر و عریضتر نسبت به مدل قبلی بود. در مجموع 1033 فروند از این مدل ساخته شد، UH-1C ملقب به کشتی جنگی ازسال 1965 تحویل ارتش امریکا شد و در مجموع 766 فروند از آن ساخته شد.
این مدل دارای یک دستگاه موتور T53-L11 بود که با 1100 اسب بخار قدرت می گرفت. این سه مدل تنها مدلهای به خدمت گرفته شده از بالگردهای هیویی از سری 204 بودند که تحویل هوانیروز ارتس آمریکا شدند. البته در سال 1969 بل بالگرد UH-1M رانیز مورد آزمایش قرار داد که مخصوص جنگهای شبانه بود. این مدل دارای دوربین دید در شب برای خدمه و یک سیستک جلونگر فرو سرخ بود. البته هرگز معلوم نشد که این مدل در ارتش آمریکا به خدمت گرفته شد یا نه و یا اصلآ عملیاتی شد؟ ولی از شواهد پیداست که تعدادی از این مدل در سال 1969 در ویتنام به کار گرفته شد. UH-1ها از بدو ورود به ویتنام به انواع راکت انداز و نارنجک انداز مسلح شدند از جمله  نارنجک اندازهای M-5 که در دماغه UH-1B/C نصب می شود و با آن می توانست 220 گلوله 40 میلیمتری در دقیقه شلیک کند. این مدل در واقع مدل اتوماتیک نارنجک انداز M-75 بود که توسط نیروی زمینی استفاده می شود و راکت اندازهای M-6E3 که داری لانچر 24 تایی بود. البته این دو سلاح امروزه دیگر از خدمت خارج شده است. مسلسلهای  6 لوله M-134 و M60C  نیز ازجمله تسلیحات هیویی بودند امروزه هیویی از راکت اندازهای هایدار 70 استفاده می کنند. در ان زمان ارتش آمریکا بالگرد ضد تانک یا پشتیبانی هوایی نداشت از این رو با مسلح کردن هیویی این نقش را به انها دادند.

بالگرد بل 204 (UH-1A)

هیویی های مسلح به طور معمول از هیویی های غیر مسلح در هنگام پیاده کردن نفرات یا سوار کردن انها پشتیبانی می کردند و یا برای کمک به پیشروی نیروهای زمینی دست به حمله به ویت کنگها می زدند. اگر چه این بالگرد ثابت کرد که برای این نقش طراحی نشده است ولی به صورت چشمگیری تلفات بالگردها در ویتنام کاهش پیدا کرد.
UH-1C اصلیترین بالگرد پشتیبانی در ویتنام بود که همواره در کنار AH-1G کبرا به عملیات می پرداخت و حتی تعدادی از آنها برای شلیک موشکهای ضد تانکی چون تاو، کبرا و AS-11 بهسازی شدند. اگر چه کبرا در ویتنام به صورت ضربتی برای پشتیبانی هوایی بخدمت گرفته شد تا جایگزین هیویی در این نقش شود ولی تعداد کم این بالگرد باعث شد تا هیویی همواره در کنار کبرا به نقش پشتیبانی هوایی بپردازد.

بل 204 در خدمت نیروی دریایی و هوایی

نیروی دریایی نیز برای به خدمت گرفتن هیویی از رقیب زمینی خود چیزی کم نداشت در سال 1962 سپاه تفنگدار در ارتش آمریکا خواهان به خدمت گرفتن مدل دریایی هیویی شد از این رو کمپانی بل دست به توسعه UH-1E که در واقع همان UH-1B  نیروی زمینی بود و تنهای تغییرات اندکی شامل خلبان خودکار و یک دستگاه ناوبری برای پرواز بر روی دریا بود. این مدل از سال 1963 به نیروی دریایی تحویا داده شد. این نیرو 250فروند UH-1E به همراه 20 فروند مدل آموزشی آن TH-1E را به خدمت گرفت.

بل 204 به صورت شماتیک

نیروی هوایی نیز به نوبه خود از این بالگرد استفاده کرد. UH-1F مدلی بود که بل برای نیروی هوایی ساخت و این نیرو نیز 146 از آن را در کنار 20 فروند مدل آموزشی TH-1F  از سال 1964 به خدمت گرفت. این مدل بر خلاف تمامی بل های 204به جای مجهز بودن به موتورهای سری T-53 ساخت الیسون مجهز به موتورجنرال الکتریک T-58-GE-3 با توان 1290 اسب بخار بود. دلیل این کار وجود این موتورها در انبارهای نیروی هوایی بود. همچنین گفته شده 20 فروند از UH-1F های نیروی به UH-1P بهسازی شدند که در واقع مدل جنگهای روانی این بالگرد بود. این مدل دارای چهار دستگاه بلندگو و دستگاه پخش صوتی بود و در ویتنام از سال 1969 با فرو ریختن اعلامیه و پخش پیامهای صوتی ، مبارزان ویتنامی را تشویق به تسلیم می کرد.

مشخصات کلی بالگردهای بل 204 UH-1E هیویی:

طول بالگرد با پروانه: 16.5متر
ارتفاع بالگرد: 12.94متر
وزن خالی: 2155کیلوگرم
بیشترین وزن برخاستن: 3855کیلوگرم
بیشترین سرعت: 220کیلومتردرساعت
برد: 340 کیلومتر

تقریبا تمامی مدلهای بل 204  (به غیر از مدلهای A و C) از UH-1B بر گرفته شده بودند می توانستند به غیر 2 نفر خلبان 8 نفر مسافر را با خود حمل کنند.

بل 205

نیروهای استفاده کننده از بل 204 در ویتنام از کارایی این بالگرد راضی بودند ولی در مورد تعداد نفرات قابل حمل توسط این هلیکوپتر راضی نبودند. البته این ایراد از همان بدو ورود UH-1A به خدمت این بالگرد وارد شد. آنها خواهان بالگردی بزرگتر با توان حمل بار بیشتر بودند از این رو کمپانی بل سری دوم خانواده هیویی را با نام تجاری بل 205 عرضه کرد. بل 205 دارای طول بیشتر از نظر بدنه و پروانه های بلندتر بود همچنین می توانست 34% سوخت بیشتری حمل کند. بل 205 را می توان به سادگی از 204 تشخیص داد زیرا بل 205 دارای درب بزرگ پهلوی دو پنجره ای به جای تک پنجره های بل 204 بود. همچنین استفاده از موتور پر قدرت تر باعث افزایش توان بار خانواده بل 205 به میزان کل 1800 کیلوگرم در مقابل 1350 کیلوگرم در بل 204 شد بل 205 می توانست 12 تا 14 مسافر را(نسبت به 8 مسافر) با خود حمل کند.

نمونه ای از بل 205

اولین مدل بل 205را باید UH-1D دانست که برای نیروی زمینی ساخته شد. این مدل از موتور T-53-L11 باتوان 1100 اسب بخار قدرت می گرفت. 2008 فروند از آن از سال 1963 به اضافه مدل جستجو ونجات HH-1D تولید شد UH-1H که از بهسازی UH-1D به دست آمد پرتولید ترین و پر آوازه ترین مدل هیویی بود که توسط نیروی زمینی به خدمت گرفته شد. این مدل از موتور پر قدرت ترT53-L-13 با توان 1400 اسب بخار قدرت می گرفت و دارای یک خلبان خودکار و سیستمهای ناوبری جدیدتری بود. این مدل از سال  1967بر روی خط تولید رفت و تا 20 سال بعد نیز به تولید رسید و در مجموع 3573 فروند ازآن ساخته شد. همچنین بر اساس این مدل دو مدل دیگر نیز مورد آزمایش قرار گرفتند که شامل EH-1H برای کنترل میدان جنگ J UH-1E به عنوان بالگرد پیش اخطار (مشابه هواپیمای آواکس) نیز آزمایش شد که هیچکدام از آنها به مرحله تولید نرسید. هر دوی این مدلها دارای یک برجستگی در زیر بدنه برای حمل یک رادار بودند. بعدها 220 فروند از UH-1H ها به مدل UH-1V برای نیروی هوایی بهسازی شد. 30 فروند نیز HH-1H که مدل جستجو و نجات این بالگرد بود و دارای یک بالابر در کنار درهای ورودی بود به نیروی هوایی تحویل داده شد. 1372 فروند از UH-1H ها نیز به کشورهای دیگر صادرشد.

هیویی در ویتنام

ارتش آمریکا از هر دو مدل 204 و 205 در ویتنام استفاده کرد. به طور معمول 204 از جمله UH-1C به عنوان بالگرد مسلح استفاده می شود و ترجیح داده می شود که از بل 205 که بزرگتر بودند و به ظاهر چالاکی کمتری نسبت به 204ها داشتند به عنوان بالگرد حمل و نقل کنند که البته به خاطر توان حمل نفرات بیشتر نسبت به 204ها آن هم به میزان 2برابر عاقلانه به نظر می رسید. ارتش امریکا در ویتنام 4869 بالگرد را از دست داد که از این تعداد 1211 فروند از آنها هیویی ها بودند که این ناوگان جزء ناوگان بزرگ 2591 فروندی هیویی حاضر در ویتنام بوده است (گزارش پنتاگون در مورد جنگ ویتنام 1974)

ژنرال جان ودوارد که خود خلبان هیویی است در جنگ ویتنام بود در کتاب خود به نام اتش خودی می نویسد هیچ جنگ افزاری در جنگ ویتنام به اندازه بالگردها اهمیت نداشتند. در جنگلهای پیچیده ورعب آور ویتنام تنها وسیله ای که سربازان ما را جابجا میکرد بالگردها بودند که خدمه آنها به صورت باورنکردنی و شجاع  و خستگی ناپذیر بودند. وی در این کتاب از هیویی به عنوان سمبل جنگ ویتنام یاد می کند و می گوید اگر به عکسهای کهنه سربازان جنگ ویتنام نگاه کنید واگر به فیلمهای مستند و داستانی این جنگ نظری بیندازید می توانید حضور هیویی را در تمام این جنگ جهنمی ببینید. واقعیت این است که هیویی ستون فقرات ارتش امریکا در جنگ بود. خدمه این بالگرد شبانه روز در هر شرایط آب وهوایی در صورت درخواست نیروهای زمینی وارد عمل می شدند و وظیفه خود را به نحو احسن انجام می دادند. با وجود این تلفات بالگردها در جنگ ویتنام فاجعه بار بود به طوری که از 8000 صورت پرواز یک فروند بالگرد به پایگاه بر نمی گشت. تحویل هیویی به ارتش امریکا بسته به وضعیت جنگ در ویتنام داشت. سرعت تحویل هیویی در ماه در سال 1963 در اوائل جنگ 20 فروند در ماه (دراوج جنگ) در 1967 در حدود 160 فروند در ماه و در اواخر جنگ درسال   1973 تنها 10 فروند در ماه بود.

مشخصات UH-1H بل 205:

طول پروانه: 14.63متر
طول بالگرد: 12.77متر
ارتفاع بالگرد: 4.41متر
وزن خالی: 2365کیلوگرم
بیشترین وزن برخواستن:4310کیلوگرم
سرعت پروازی: 205کیلومتر در ساعت
ارتفاع پروازی: 3840متر
برد پروازی: 510 کیلومتر

بل 212، هیویی دوموتوره

بالگرد بل 212

بل در سال 1965 پروژه ای را به نام 208 ارائه داد که در واقع این بالگرد جدید یک فروند UH-1D دو موتور بود در سال 1968 بل طی یک قرار داد با دولت و کمپانی پرت اند ویتنی کانادا این اجازه را به کانادا داد که مدل دو موتور بالگرد بل 205 را در این کشور تولید کنند. این بالگرد جدید از دو دستگاه موتور PWCT400-CP-400 که به صورت عمومی PT6T-3 خوانده می شود باتوان هریک 1530 اسب بخار قدرت می گرفت. بالگرد جدید توسط کمپانی بل با نام تجاری بل 212 (مدل غیر نظامی این بالگرد) عرضه شد ولی این مدل در ارتش UH-1N خوانده شد.

سه نمای شماتیک از بل 212

تا سال 1978 نیروی دریایی امریکا 221 فروند از این مدل دو موتور پر توان را به خدمت گرفت که بعدها 2 فروند از انها به مدل VIP برای این نیرو تبدیل شدند. نیروی هوایی نیز 52 فروند مدل جستجو و نجات این بالگرد را با نام HH-1N را به خدمت گرفت تا در کنار مدل قبلی HH-1H به خدمت بپردازد. از ماه می 1971 نیز کانادا 50 فروند از UH-1N با نام CH-153 در کشور خود تولید کرد. این بالگردها دراین کشور در نیروی زمینی به خدمت گرفته شدند. این بالگردها همچنان در انواع نظامی و غیر نظامی در حال تولید است.

مشخصات UH-1N بل 212:

طول پروانه:14.69متر
طول بالگرد(بدنه): 12.92متر
ارتفاع بالگرد: 4.53متر
وزن خالی: 2720کیلو گرم
بیشترین وزن برخاستن: 4535کیلوگرم
ارتفاع پروازی: 5275متر
سرعت : 460 کیلومتر در ساعت
تمامی مدلهای بل 212 دو نفر خلبان به همراه 14 سرنشین را با خود حمل می کنند.

بل 412

بالگرد بل 412

این برنامه از سال 1978 توسط بل دنبال شد. در کل می توان که اگر بل 212 همان بل 205 دو موتور است بل 412 نیز همان بل 212 با چهار پره اصلی بجای دو پره در تمامی بالگردهای ذکر شده است اولین مدل 412 نیز یک فروند مدل تغییر یافته 212 بود که در سال 1981 به پرواز در امد این مدل دو موتورPWCPT6T-3B-1 با توان 1310 اسب بخار استفاده می کند و دارای پروانه
اصلی چهارتایی که باعث کمتر شدن سرو صدا و افزایش نرمی پرواز شده است و سیستمهای الکتریکی  پیشرفته تر است.
بل از روی این بالگرد 6 مدل را عرضه کرد که تنها مدل 412AH مدل نظامی این بالگرد است که می تواند مسلسل کالیبر 12.7 میلیمتری و راکت انداز را باخود حمل کند.

بل 214

این مدل از بالگرد توسط کمپانی بل برای ارتش ایران در زمان رژیم گذشته بر اساس شرایط اقلیمی ایران طراحی شد. این مدل در واقع مدل بزرگتر و قدرتمندتر UH-1 بود که آن هم در هوانیروز ایران مشغول خدمت است. 214 از یک دستگاه موتور پر قدرت توربو شفت LTC4B-8D با توان 2930 اسب بخار نیرو می گیرد. 214 از 212 و UH-1N بزرگتر بوده و می تواند محموله سنگین تری را باخود حمل کند.

بالگرد Bell 214B

از آنجایی که کمپانی بل تاسیسات تعمیر و نگهداری این بالگرد را در شهر اصفهان ایجاد کرد و قرار بود آن بالگردها در انجا تعمیر و بالگردهای 214STو 214A در این مرکز تولید شود این 214A در تمام جهان با نام 214 اصفهان شناخته می شود. 214A که در مجموع 287 فروند(به گفته منابع خارجی) به ایران تحویل شد. همچنین 39 فروند از مدل 214C نیز تحویل ایران شد(منابع خارجی). 214 را باید ستون فقرات و اسب کاری هوانیروز دانست که پر تعدادترین بالگرد موجود در ارتش می باشد.
برنامه تولید 214ST نیز که قرار بود از سال 1981در اصفهان تولید شود بعد از انقلاب اسلامی ایران لغو شد. طنز تلخ این است که 214ST که قرار بود در ایران تولید و در خدمت ارتش باشد با فروش 45 بالگرد به عراق در سال 1982 توسط بل بر علیه ما در جریان جنگ به کار رفت. 214ST بر خلاف مدلهای دیگر 214 که تک موتوره بودند از دو موتور GE-T700 که بر روی بالگردهایی چون آپاچی و UH-60 به کار رفته استفاده می کند. 214A را نیز مانند UH-1 می توان با راکت و توپ مسلح کرد.

هیویی در خارج از امریکا  

هیویی را باید پر طرفدار ترین بالگرد نظامی جهان دانست. فروش هیویی از همان مدلهای اولیه ان شروع شد. که با فروش تعدادی UH-1B/D ها به استرالیا و نروژ و فروش UH-1H به کانادا و نیوزلند ادامه یافت. آلمان 325فروند UH-1D را تحت امتیاز تولید کرد و تایوان نیز 118 فروند UH-1H را در کشور و در دهه 70و 80 تولید کرد. کانادا نیز همین بالگرد را در کشور خود با نام CH-118 تولید و ترکیه 55 فروند از آن را از بل تحویل گرفت. ژاپن در کمپانی فیچی 90فروند UH-1B و 50 فرومند UH-1H را در کشورش ساخت وحتی پارا از این فراتر نهاد و دست به تولید نمونه بهسازی شده هیویی زد که بانام UH-1J شناخته می شود و از موتور بهسازی شده T53-L-703 با توان 1800 اسب بخار، نمایشگرهای رنگی در درون کابین و دوربین دید در شب استفاده می کرد. کمپانی فیجی 87 فروند از یان مدل را بین سالهای 1993 تا 1998 تحویل ارتش ژاپن داد.

بالگرد Agusta-Bell 204B ساخت آگوستای ایتالیا

ایران نیز قصد داشت در کنار تولید 150 فروند بل 214A دیگر دست به تولید بل 412ST بزند که این طرح بعد از انقلاب لغو شد. هیویی وخانواده آن (بل 204،205،212،214،412) در بیش از 50 کشور جهان به خدمت گرفته شد با وجود این بزرگترین برنامه تولید هیویی و خانواده آن در کشور ایتالیا توسط کمپانی آگوستا انجام شد که بالگردهای تولیدی این کمپانی  نه تنها در ایتالیا بلکه در بسیاری دیگر از کشورها به خدمت گرفته شد اگوستا ازسال 1961 دست به تولید بالگردهای بل 204 و 205 زد و آنها را به بیش از 19 کشور صادر کرد. کمپانی اگوستا نه تنها این مدلها را مانند مدلهای تولیدی در بل ساخت بلکه پا رافراتر نهاد و دست به توسعه مدلهای جدید نیز زد. برای نمونه تلاش برای تولید UH-1H با موتور انگلیسی رولزرویس H1200 با توان 1200 اسب بخار که البته به تولید انبوه نرسید ولی دیگر تلاشهای این کمپانی بسیار موفقیت آمیز بود. برای مثال ارائه نمونه ضد کشتی و ضد زیر دریایی بل 204 که در اگوستا توسعه پیدا کرد با نام AB204AS که دارای یک رادار جستجو، سونار و تجهیزات کشف زیردریایی و اژدر بود اشاره کرد. شایان ذکر است که تمامی بالگردهای تولید بل  امریکا در اول نام خود حرف B و تولیدی اگوستا دو حرف AB را دارند.

بل 214 در مقایسه با بل 214ST

بالگردهای خانواده هیویی به غیر از نیروی دریایی ایتالیا در نیروی دریایی کشورهای اسپانیا و ترکیه نیز به خدمت گرفته شد. همچنین اگوستای ایتالیا دست به توسعه مدل ضد کشتی و زیر دریایی و بالگرد 212 با نام AB212AS زد (AS مخفف دو عبارت Anti-Submarine و Anti-Surface Vessel می باشد) که آن نیز دارای تجهیزات سونار و بر روی سقف کابین یک دستگاه رادار ASQ-18 که در درون یک جعبه مانند بر روی سقف کابین شده این مدل می تواند انواع موشگهای ضد کشتی ایتالیایی مارت و انگلیسی سی اسکای و انواع اژدرهای MK44-46 را باخود حمل کند. همچنین تولید انواع مدلهای نظامی و غیر نظامی بل 212 و 412 از جمله محصولات این کمپانی بوده است. 412 گیفر مدل مسلع 412 از این کمپانی می تواند راکت، مسلسل 12.7 میلیمتری و موشکهای ضد تانک تاو را باخود حمل کند.

هیویی و خانواده در ایران

ایران جزء بزرگترین کاربران این بالگرد است. اولین نمونه هیویی که وارد ایران شده مدل UH-1D به سال 1969(1348) بود و بعد از آن نیز بالگرد UH-1H و بل 214A/C برای نیروی زمینی و هوایی و مدل ضد کشتی ایتالیا AB212AS برای نیروی دریایی و مدل نظامی 212(UH-1N ) از جمله بالگردهای در خدمت نیروی نظامی و انتظامی کشورمان می باشد. همچنین شرکت نفت در ایران بعد از انقلاب دست به خرید بل 412 ساخت اگوستا از ایتالیا زد. در سال 1977 کمپانی بل دست به ایجاد مرکز پنهان در ایران برای تعمیر و نگهداری و در آینده تولید بالگردهای ساخت بل از جمله خانواده هیویی بکند. ولی با وقوع انقلاب اسلامی و خروج مستشاران خارجی  این طرح متوقف شد. از سال 1358 این مرکز برای تعمیر و نگهداری بالگردهای موجود برای جلوگیری از فرستادن آنها به خارج از کشور توسط متخصصان کشور عزیزمان راه اندازی شد. امروزه متخصصان این مرکز توانسته اند که کشور عزیزمان ایران را به مرحله خودکفایی در تولید بالگرد رسانده و نه تنها تمامی بالگردهای هوانیروز کشورمان مانند شینوک، کبرا، 214، 212، 206، SH-3D، MI-17 را در داخل کشور تعمیر اساسی بکنند بلکه دست به تولید بالگرد نیز بزنند. این مرکز تاکنون دست به تولید بالگرد شباویز 75 زده که در واقع مدل تولید شده بومی UH-1H با سیستمهای بهینه سازی شده است و به علاوه بلکه اقدام به تولید انواع بالگردهای شاهد 278 و مدل بومی بل 212 کرده است. امروزه این مرکز بزرگترین مرکز تعمیر و نگهداری بالگرد در کل
خاورمیانه است.
بالگرد شباویز 75 که بالگرد مدل بومی هیویی است از یک دستگاه موتور T53-13B با توان 1400 اسب بخار قدرت می گیرد و می تواند 13 نفر مسافر به همراه 2 نفر خدمه را حمل کند. برد این بالگرد 493 کیلومتر و سقف پرواز آن 3840 متر می باشد این بالگرد از سال 1377 به روی خط تولید رفته و در حال تولیدبرای نیروهای نظامی و غیر نظامی می باشد. همچنین پنها در سال 1384 اولین بالگرد دو موتوره ایران را که مدل بومی 212 است، به تولید رساند.

_________________________________________________________________

منابع:

centralclubs.com

wikipedia.org

ماهنامه جنگ افزار (عبدالحمید تارخ)

گردآوری و تنظیم: newcoy.persianblog.ir