مقدمه
ریپابلیک اف-۱۰۵ تاندرچیف (به انگلیسی: Republic F-105 Thunderchief) شکاری بمب‌افکن فراصوت نیروی هوایی ایالات متحدهٔ آمریکا بود که در خلال چند سال نخست جنگ ویتنام بیشتر حمله‌های زمینی را در این جنگ انجام می‌داد. این جنگنده تک سرنشینه بوده و توانایی حمل سلاح هسته‌ای را داشت. البته ورژن دوسرنشینهٔ آن بعداً برای انجام عملیات وایلدویزل یعنی حمله به دفاع هوایی دشمن و نابودی سایت‌های موشکی زمین به هوا ساخته شد.
این هواپیمادر مقایسه با جنگندهٔ اف-۱۰۰ که دارای سرعت یک ماخ بود، دارای دو ماخ سرعت بود و توانایی حمل موشک و تیربار را داشت. این جنگنده نخستین پرواز خود را در تاریخ ۱۹۵۵ انجام داد و در سال ۱۹۵۸ به خدمت گرفته شد. اف-۱۰۵ نسبت به بمب افکن‌های استراتژیک سنگین جنگ جهانی دوم مانند بی-۱۷ فلایینگ فورترس و بی-۲۴ لیبریتور توانایی حمل بمبهای بیشتری را داشت. اف-۱۰۵ مهمترین بمب افکن جنگ ویتنام بود. در خلال جنگ ویتنام اف-۱۰۵ بیش از دوهزار سورتی پرواز انجام داد و ۳۸۲ فروند از این جنگنده (تقریباً نیمی از ۸۳۳ فروند تولید شده) سرنگون گردید. گر چه این جنگنده نسبت به جنگنده‌های میگ معاصر خود از چابکی کمتری برخوردار بود ولی توانست دست کم ۲۷ فروند از آنها را در جنگ ویتنام سرنگون سازد.
اف-۱۰۵اف و اف-۱۰۵جی نوع دوسرنشینهٔ این جنگنده بودند که برای ماموریت وایلدویزل ساخته شده بودند. دو تن از خلبانان وایلدویزل برای حملهٔ موفقیت آمیز به سایت‌های سام در ویتنام شمالی و سرنگون سازی دو میگ-۱۷ در همان حمله موفق به دریافت مدال افتخار شدند. ماموریت وایلدویزل ماموریت خطرناکی بود زیرا جنگنده‌های وایلدویزل باید نخستین هواپیماهایی باشند که وارد منطقه می‌شوند و آخرین هواپیماهایی باشند که از منطقه عملیاتی خارج می‌شوند، زیرا باید دفاع هوایی دشمن را زیر فشار بگذارند تا جنگنده‌های دیگر ماموریت خود برای حمله به هدف‌های زمینی را با موفقیت به پایان برسانند.
اف-۱۰۵ بزرگترین جنگندهٔ تک سرنشینه و تک موتوره در تاریخ است. وزن آن به بیست و سه تن می‌رسید. این جنگنده در ارتفاع سطح دریا می‌توانست از سرعت صوت و در ارتفاع بالا از سرعت دو ماخ فراتر رود و ۶۴۰۰ کیلوگرم بمب و موشک حمل نماید.
اف-۱۰۵ به عنوان شکاری بمب افکن بعداً در خلال جنگ ویتنام جای خود را به جنگنده‌های اف-۴ فانتوم ۲ و جنگندهٔ بال متحرک اف-۱۱۱ آردوارک داد. ولی انواع وایلدویزل آن تا سال ۱۹۸۴ به خدمت ادامه داد که در این سال جنگندهٔ اف-۴جی (وایلدویزل ۵) جایگزین آن شد.
طراحی
شرکت ریپابلیک اوییشن طراحی اف-۱۰۵ را به عنوان یک پروژهٔ داخلی و به عنوان جایگزین آراف-۸۴ اف تاندرفلش آغاز نمود. سرپرست گروه طراحی الکسندر کارتولی بود. ورودیهای آن در ریشهٔ بالها و دوربین‌ها در دماغه قرار داشت. هدف اصلی از طراحی این هواپیما تولید هواپیمای مافوق صوتی بود که دارای توانایی نفوذ در ارتفاع کم و حمل یک بمب هسته‌ای در درون هواپیما باشد. همچنین از دیگر ویژگی‌های طراحی آن داشتن موتور بزرگ و بال‌های نسبتاً کوچک بود که مقادیر بسیاری مهمات در زیر آنها بارگذاری می‌شد. این ویژگی سبب می‌شد که هواپیما در پرواز در ارتفاع پایین از ثبات برخوردار بوده و پسای کمتری در سرعت مافوق صوت داشته باشد. در این هواپیما ویژگی مانورپذیری در درجهُ دوم اهمیت قرار داشت.
در سپتامبر ۱۹۵۲ نیروی هوایی آمریکا با شرکت ریپابلیک اوییشن برای ساخت ۱۹۹ فروند از این هواپیما قرار داد بست، ولی تا مارس ۱۹۵۲ یعنی با نزدیک شدن به اواخر جنگ کره نیروی هوایی آمریکا سفارش خود را تا ۳۷ فروند شکاری بمب افکن و نه فروند شناسایی تاکتیکی کاهش داد. تا زمانی که ماک آپ (Mock Up: مدلی با اندازه واقعی برای مطالعه وازمایش) اف-۱۰۵ در اکتبر ۱۹۵۳ ساخته شد. این هواپیما آن قدر بزرگ از کار درآمده بود که موتور توربوجت الیسن جی۷۱ که برای آن در نظر گرفته شده بود کنار گذاشته شد و موتور نیرومندتر پرات اندویتنی جی ۷۵ جایگزین آن گردید. تا اواخر سال ۱۹۵۳ کل برنامه به وسیلهٔ نیروی هوایی آمریکا به خاطر چندین بار دیرکرد و نامطمئن بودن این هواپیما کنسل شد، ولی با وجود این در تاریخ ۲۸ ژوئن ۱۹۵۴ نیروی هوایی رسماً پانزده فروند اف-۱۰۵(دو فروند وای اف-۱۰۵ای، چهار فروند وای اف-۱۰۵بی، شش فروند اف-۱۰۵بی و سه فروند آراف-۱۰۵بی ) سفارش داد.
نمونهٔ اولیه وای اف-۱۰۵ای در تاریخ ۲۲ اکتبر ۱۹۵۵ پرواز کرد. دومین وای اف-۱۰۵ای در تاریخ ۲۸ ژانویه ۱۹۵۶ پرواز نمود. نخستین نمونهٔ اولیه در نخستین پرواز خود به سرعت 2.1ماخ دست یافت.
اولین پیش نمونه ساخته شده از اف-105 با نام YF-105A
ترکیب ورودیهای هوای روبه جلو که جریان هوا را در سرعت مافوق صوت به موتور تنظیم می‌کرد و موتور جی۷۵ ورژن اف-۱۰۵بی را قادر ساخت که به سرعت 2.15 ماخ دست یابد.
تولید
در مارس ۱۹۵۶ نیروی هوایی آمریکا شصت و پنج فروند اف-۱۰۵بی و هفده فروند آراف-۱۰۵بی سفارش داد. برای انجام ماموریت‌های هسته‌ای، سیستم کنترل آتش ام ای-۸، رادار ای ان/ای پی جی-۳۱ و سیستم کی-۱۹ برای بمباران در این هواپیما نصب شد. نخستین نمونهٔ اولیه وای اف-۱۰۵بی در تاریخ ۲۶ مه ۱۹۵۶ به پرواز درآمد. پنج فروند اف-۱۰۵سی آموزشی نیز در ژوئن ۱۹۵۶ به برنامهٔ تولید افزوده شد که در سال ۱۹۵۷ کنسل گردید. برنامهٔ تولید نوع آراف-۱۰۵ شناسایی نیز در ژوئن ۱۹۵۶ کنسل گردید. در تاریخ ۲۷ مه ۱۹۵۷ برای نخستین بار نیروی هوایی آمریکا تولید اف-۱۰۵ بی را پذیرفت. در ژوئن ۱۹۵۷ شرکت ریپابلیک اوییشن درخواست کرد که مانند نام دیگر هواپیماهایش که در آن واژه تاندر به کار رفته (پی-۴۷ تاندربولت، اف-۸۴ تاندرجت، اف-۸۴اف تاندرستریک) نام اف-۱۰۵ نیز تاندرچیف گذاشته شود. نیروی هوایی آمریکا یک ماه بعد این نام را رسمی اعلام کرد.
برای انجام ماموریت در هر گونه آب و هوایی شرکت ریپابلیک ورژن اف-۱۰۵دی را در سال ۱۹۵۷ پیشنهاد نمود. در این هواپیما سیستم ناوبری پیشرفته تر و کاکپیت با دید بیشتری برای انجام ماموریت در هوای بد ساخته شد. همچنین به این هواپیما توانایی حمل سلاح هسته‌ای تی ایکس-۴۳ نیز افزوده گردید. تولید ورژن شناسایی آراف-۱۰۵ نیز دوباره از سر گرفته شد، منتها این بار بر پایهٔ اف-۱۰۵دی. نخستین پرواز مدل دی در تاریخ نهم ژوئن ۱۹۵۹ انجام شد. در نوامبر ۱۹۶۱ روند تولید این ورژن متوقف شد و تولید اف-۴ فانتوم ۲ نیروی دریایی و بعداً اف-۱۱۱ آردوارک آغاز گردید.
آخرین ۱۴۳ فروند اف-۱۰۵ از نوع اف-۱۰۵اف آموزشی بودند. این ورژن بر پایهٔ اف-۱۰۵دی ساخته شده بود و دارای همان کارایی اف-۱۰۵دی بود و فقط ۷۹ سانتیمتر درازتر از اف-۱۰۵دی بود تا فضا برای کاکپیت عقب فراهم شود. تا سال ۱۹۶۴ که روند تولید اف-۱۰۵ متوقف شد ۸۳۳ فروند اف-۱۰۵ تولید شده بود. بهینه سازی‌هایی برای اطمینان بخشی بیشتر و گنجایش بیشتر سلاح بر روی اف-۱۰۵دی‌ها انجام شد. برای پاسخ به موشک‌های سام که تهدیدی در آسمان ویتنام به شمار می‌آمدند چندین فروند اف-۱۰۵اف تبدیل به جنگندهُ وایلدویزل ضدرادار شدند که با بهینه سازی بیشتر تبدیل به اف-۱۰۵جی گردیدند.
ویژگیها
اف-۱۰۵ دارای بال‌هایی با زاویهٔ چهل و پنج درجه بود و تنها موتور آن به وسیلهٔ دو ورودی هوا که در ریشهٔ بال قرار داشت تغذیه می‌شد. رادار آن در دماغه قرار داشت.بدنهٔ آن گنجایش ۴۴۸۰ لیتر سوخت را داشت. همچینین محفظهٔ بمب نیز در بدنه قرار داشت. این محفظه در اصل برای حمل یک بمب هسته‌ای در نظر گرفته شده بود، ولی معمولاً برای حمل یک تانک سوخت یدکی که گنجایش ۱۳۰۰ لیتر سوخت را داشت به کار می‌رفت. یک دستگاه تیربار بیست میلیمتری ام۶۱ ولکان در قسمت چپ دماغه قرار دارد. زیر هر یک از بالها یک فروند موشک کوتاه برد ایم-۹ سایدوایندر نصب می‌شد.
اف-۱۰۵ در درجهٔ اول برای انجام عملیات در ارتفاع پایین طراحی شده بود و سرعت بالای آن در ارتفاع پایین هنگام مواجهه با جنگنده‌هایی مانند میگ-۱۷/جی-۵ و میگ-۲۱ مهمترین نقطه قوت آن بود. اف-۱۰۵دی با صندلی پرتاب شونده بهتر، مهمات بیشتر و سیستم ضد جنگ الکترونیک در زیر بالها بهینه سازی شده است.
کاکپیت F-105D
خلبان پیشین اف-۸۶ سیبر، جری نوئل هابلیت، هنگامی که برای نخستین بار اف-۱۰۵ را دید از بزرگی آن وحشت زده شد. دست او حتی با بالا پریدن هم به لبهٔ ورودی هوای هواپیما نمی‌رسید. اف-۱۰۵ کاکپیت جاداری داشت که دارای دید خوبی به بیرون بود. یادگیری و کارکردن با سیستم‌های الکترونیکی پیشرفتهٔ آن آسان بود. برخاست و فرود با سرعت ۳۷۰ کیلومتر در ساعت انجام می‌شد. واکنش اولیهٔ جامعهٔ خلبانان جنگنده به این هواپیما چندان مشتاقانه نبود، ولی جنبه های مثبت اف-۱۰۵ مانند کنترل‌ها، کارآیی بالای آن در سرعت بالا و ارتفاع کم و ابزار الکترونیکی آن برخی از خلبانان را به خود جلب نمود.
مدلهای ویژه
کاکپیت عقب چند فروند اف-۱۰۵اف دوسرنشینه زیر عنوان پروژهٔ کماندونیل تغییر کرده و مجهز به رادارآر-۱۴ای گردید. این هواپیما برای همهٔ شرایط آب و هوایی و حملهٔ شبانه در ارتفاع پایین به هدف‌های خطرناک بهینه سازی شد. برخی از این هواپیماها با استانداردهای وایلدویزل ۳ هماهنگ شد. زیر عنوان پروژهٔ کامبت مارتین برای جلوگیری از حملهٔ میگ‌ها چندین فروند اف-۱۰۵اف مجهز به سیستم اختلال رادیویی از نوع کیوآرسی-۱۲۸ شدند.
بازنشستگی
در اکتبر ۱۹۷۰ آخرین واحد اف-۱۰۵دی بازنشسته گردید. اف-۱۰۵جی وایلدویزل تا پایان جنگ ویتنام به خدمت ادامه داد و به تدریج جای خود را به اف-۴جی وایلدویزل ۴ داد. نیمی از ۸۳۳ فروند اف-۱۰۵ تولید شده در جنگ ویتنام سرنگون گردید. باقی‌ماندهٔ آنها در سال ۱۹۷۳ به رزرو نیروی هوایی و واحدهای گارد ملی منتقل شد. تا اواخر دههٔ ۱۹۷۰ تعمیر و نگهداری این هواپیما به دلیل کهنگی مشکل شده بود. آخرین اف-۱۰۵جی در تاریخ ۲۵ مه ۱۹۸۳ بازنشته گردید. آخرین پرواز اف-۱۰۵ در تاریخ ۲۵ فوریهٔ ۱۹۸۴ بود.
مشخصات فنی
خدمه : یک نفر ( دو نفر برای نمونه های F-105 C/E/F/G)
طول : 19.63 متر
دهنه بال : 10.65 متر
ارتفاع : 5.99 متر
مساحت بالها : 35.76 متر مربع
وزن خالص : 12،470 کیلوگرم
بیشینه وزن برخاست : 23،834 کیلوگرم
پیشرانه : یک دستگاه موتور توربوجت J75-P-19W ساخت پرات اندویتنی با رانش خشک 14،300 پوند و 24،500 پوند با پس سوز
بیشینه سرعت : 2.08 ماخ (2،208 کیلومتر بر ساعت) در ارتفاع 11،000متر
ارتفاع پروازی : 14،800 متر
برد رزمی : 1،250 کیلومتر
جنگ افزار :
یک قبضه توپ 20mm ولکان M61 با 1،028 گلوله
5 جایگاه شامل 4 نقطه سخت در زیر بالها و یک جایگاه مرکزی داخلی برای حمل بمبهای متعارف و هسته ای، موشک AIM-9 سایدویندر و موشک AGM-12 Bullpup
___________________________________________________________________
منابع:
newcoy.persianblog.ir
fa.wikipedia.org
aerospacetalk.ir
گردآوری و تنظیم:وبلاگ هوانورد (newcoy.persianblog.ir)