___________________________________________________________________
اولین تجاوز رسمى هوایی عراق در 11 اسفند 1358 و در منطقه سومار استان کرمانشاه به وقوع پیوست.
قطع پیوند نیروهاى عراقی با مرکز فرماندهى ارتش بعث، حماسه ای بود که خلبانان نیروى هوایى با بمباران پلهاى راه دسترسى به بعقوبه و خانقین، موفق به خلق آن شدند.
روز 19 شهریور 1359، براى نیروى هوایى روز مهمى است؛ اولین موشک فنیکس توسط یک فروند هواپیماى اف- 14 شلیک و هواپیماى مهاجم از نوع سوخوى 22 را به زیر مى کشد. این افتخارنصیب سرگرد خلبان محمدرضا عطایى و کمک خلبان وى محمدرضا پاشایى می شود.
___________________________________________________________________
پیش از آغاز رسمی جنگ
دشمن بعثى پس از درگیرى هاى متعدد و تجاوزهای آشکار در طول سال هاى 1358 و 1359 سرانجام در 31 شهریور 1359، با حمله هوایى به 15 پایگاه هوایى- و از جمله حمله به فرودگاه تهران- رسماً تجاوز خود را آغاز کرد. اما آیا واقعاً تجاوز دشمن در همین زمان آغاز شد و قبل از آن، هیچ تجاوزى از زمین، هوا و دریا صورت نگرفته بود؟ مدارک و شواهد امر، پاسخ منفى به سؤال ها مى دهد.
در حوزه عملیات هوایى و ثبت رویدادهاى آن، اولین تجاوز رسمى دشمن بعثى از راه هوا در 11 اسفند 1358 و در منطقه سومار استان کرمانشاه به وقوع پیوسته است. در پى این تجاوز ها که تا آغاز رسمى جنگ، بالغ بر 93 مورد گزارش شده، نیروى هوایى تا پایان سال 1358 تنها از دو پایگاه خود در غرب کشور (پایگاه دوم شکارى تبریز و پایگاه سوم شکارى همدان) بالغ بر 212 نوبت پرواز انجام داده که بیشتر جهت رویارویى با ضد انقلاب داخلى و دشمن خارجى در مرزهاى غربى کشور در استان هاى کردستان و کرمانشاه بوده است.
اگر به تحرکات دشمن قبل از شروع رسمى جنگ تحمیلى نگاهى کوتاه داشته باشیم، متوجه خواهیم شد که اغلب تحرکات و تجاوزهای دشمن، در نوار مرزى غرب در استان کرمانشاه و در مناطق نفت شهر، سومار، میان تنگ و اطراف این مناطق انجام شده، ولى در تجاوز رسمى دشمن، شدت حمله ها و گستر ه حرکت دشمن در استان خوزستان بیشتر نمایان است.
به نظر می رسد دشمن پس از پیروزى نیروهاى رزمنده ایران در مقابل ضد انقلاب درکردستان و کرمانشاه، شکست انقلاب اسلامى را از طریق دامن زدن به اختلافات داخلى غیرممکن مى داند و با اجازه اربابانش، شروع به تجاو زهای آشکار مرزى و زمینه چینى براىشروع جنگ می کند. دشمن با توجه به موقعیت پایتخت خود ازناحیه جنوب غربى- استان کرمانشاه(سومار)احساس خطر کرده، عمده فعالیتش را قبل ازآغاز تجاوز رسمى، معطوف به استان کرمانشاه و جبهه مقابل آن می کند و بر همین اساس، حمله های خود را در این منطقه افزایش داده، سعى در تصرف ارتفاعات و پاسگاههاى مرزى می نماید تا نیروهاى ایرانى را در حالت انفعالی قرار داده و صرفاً به دفاع وادار کند.
ارتش عراق، همچنین برای دفاع از منطقه مقابل استان کرمانشاه، با گسترش لشکرهای دوم و ششم از سپاه یکم و دوم، چهار لشکراحتیاطش را نیز در این مناطق مستقر می کند تا خط پدافندى اش را تقویت کند. دشمن به واسطه فاصله یکصد کیلومترى سومار و میان تنگ در استان کرمانشاه تا بغداد، خط پدافندى مستحکمی در مقابل جبهه کرمانشاه برپا می کند؛ چرا که بهترین دفاع را در حمله می داند و سعى می کند نیروى مقابل را در حالت تدافعى نگه دارد.
اما این اندیشه دشمن موجب شد نیروى هوایى از همان زمان درگیریهاى داخلى پس ازپیروزى انقلاب که از سوى دشمن بعثى حمایت مالى و تسلیحاتى می شد، وارد معرکه دفاع ازانقلاب نوپاى اسلامى شود. در تاریخ 25 مرداد 1358 ، در جریان عملیات آزادسازى پاوه از دست مهاجمان ضد انقلاب، هواپیماى اف- 4 پایگاه سوم که مأموریت پشتیبانى از ستون اعزامى ارتش از کرمانشاه به سوى پاوه را به عهده داشت، با آتش عوامل ضد انقلاب از ارتفاعات اطراف شهر مورد هدف قرارگرفته، خلبانان سرگرد محمد نوژه و ستوان سید عبدالله بشیرى موسوى در حالى که روزه بودند، به فیض شهادت نائل می شوند.ضد انقلاب با دخالت ارتش عقب مى نشیندو توطئه تجزیه کردستان با شکست مواجه می شود.
دشمن، کم کم گلوله باران مناطق مرزى و پاسگاههاى مرزبانى را از هوا و زمین، آغاز می کند. روز چهارشنبه، اول مرداد 1359یورش دشمن بعثى در منطقه قصر شیرین، سومار و نفت شهر با حضور جنگنده هاى نیروى هوایى فروکش می کند. در 16 شهریور 1359 ، شهر قصر شیرین وروستاهاى اطراف آن، زیر آتش توپخانه دشمن قرار گرفته، نیروهاى زمینى دشمن پس از تصرف زینل کش، پاسگاههای خان لیلى، امینه و تنگاب نو را اشغال مى کنند. نیروى هوایى مجبور می شود هر نیم ساعت، هشت نوبت پرواز انجام دهد و پاسگاه اسمود یعنی کانون تمرکز نیروهاى دشمن و پاسگاههاى اشغال شده خسروى، خان لیلى، ولدکشته و تنگاب نو را بمباران کند. در این میان، یک فروند هواپیماى اف- 4 پایگاه سوم شکارى درقصر شیرین، هدف آتشبار ضد هوایی قرارگرفته، کمک خلبان- ستوان على ایلخانى- به شهادت می رسد.
قطع پیوند نیروهاى اشغالگر بعثى با مرکزفرماندهى ارتش بعث، حماسه ای بود که خلبانان نیروى هوایى با بمباران پلهاى راه دسترسى به بعقوبه و خانقین، موفق به خلق آن شدند. نیروى هوایى، جهت شناسایى بیشتر منطقه و به منظور هدایت خلبانان خودى، سرگرد خلبان على شمس بیگى، فرمانده گردان 31 شکارى پایگاه سوم شکارى همدان را به همراه گروهی با یک فروند بالگرد 214 به سرپل ذهاب اعزام می کند که متأسفانه این بالگرد هم هدف آتش قرار گرفته، سقوط می کند و هر شش سرنشینان شامل: دو خلبان بالگرد، فرمانده گردان 31شکارى پایگاه همدان و سه نفر دیگر از اعضاى گروه، به فیض شهادت مى رسند.
روزنامه کیهان، روز چهارشنبه 19 شهریور1359، از قول فرمانده سپاه قصر شیرین می نویسد: شش دستگاه تانک ارتش عراقساعت 06:50 با شلیک راکتها و موش کهاى هواپیماهاى نیروى هوایى ازمیان برداشته شدند. این تانکها درسرزمین و پایگاهى روبروى تنگاب نو قصد گذشتن از مرز را داشتند. البته این ماجرا مربوط به روز قبل؛ یعنى 18 شهریور 1359 است.
روز 19 شهریور 1359، براى نیروى هوایى روز مهمى است؛ اولین موشک فنیکس طی یک درگیرى در آسمان استان کرمانشاه، از سوى هواپیماى اف- 14 شلیک و هواپیماى مهاجم از نوع سوخوى 22 را به زیر مى کشد. این افتخارنصیب سرگرد خلبان محمدرضا عطایى و کمک خلبان وى محمدرضا پاشایى می شود. در همین روز، یک فروند دیگر از هواپیماهاى دشمن از نوع میگ 21 و یک فروند بالگرد، هدف پدافند زمین به هوا قرارگرفته، سرنگون می شوند.
امیر سرتیپ خلبان محمدرضا عطایی
در 23 شهریور 1359 درگیرى هوایى جنگنده هاى ایرانى و عراقى بر فراز روستاى گرده نو و بیشگان در سرپل ذهاب موجب سرنگونى دو فروند هواپیماى میگ 21 دشمن بعثى می شود که بنا به گزارش روزنامه کیهان24 شهریور 1359 خلبانان این دو هواپیما درمیان آتش حاصل از انفجار هواپیما کشته شده و اجسادشان به سردخانه قصر شیرین منتقل می شود.
به این ترتیب، نیروى هوایى قبل از آغاز تهاجم رسمى دشمن بعثى، درگیر دفاع از کیان مقدس میهن در مقابل ضد انقلاب داخلى و دشمنان خارجى شده و در راه دفاع از استان کرمانشاه، شهداى زیادى تقدیم کرده است؛ ازجمله به این شهدا می توان اشاره کرد:
سرگرد خلبان محمد نوژه، سرگرد خلبان على شمس بیگى، سروان خلبان محمد طیبى سرشکى، سروان خلبان بیژن فعلى، ستوان خلبان على ایلخانى، ستوان خلبان سید عبدالله بشیرى موسوى، ستوان خلبان على اکبر رشیدى خزایى، ستوان خلبان ابوالقاسم کامرانى طره، استوار فیض جلالى، استوار کاظم مشایخى و استوار محمد زینال پور.
سرلشکر خلبان شهید بیژن فعلی (نفر سمت چپ)
پس از آغاز رسمی جنگ
ساعت . . : 12 روز 31 شهریور 1359 (22 سپتامبر 1980) 192 فروند هواپیماى جنگنده نیروى هوایى عراق، به طرف اهدافشان در خاک ایران به پرواز در آمدند. نیروی هوایی هم همراه با سایر قواى ارتش با تمام قوا وارد جنگی تمام عیار و ناخواسته شد. این نیرو، با توجه به ویژگیهاى خاص خود (تحرک، سرعت و انعطاف پذیری) در سه جبهه، هو ا، دریا و زمین وارد عملیات شده، و سعی کرد فرصت کافی برای سایر نیروهای رزمنده جهت انجام عملیات فراهم کند.
فانتوم آسیب دیده در باند فرودگاه مهرآباد در حمله هواپیماهای عراقی در روز اول جنگ
پس از آغاز رسمى جنگ، بعد از 31 شهریور1359، در نشستی که رهبران و مسئولان نظامی کشور اسلامى ایران داشتند، مقرر شد که نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران به عنوان تنها نیروی سریع، قابل انعطاف و کوبنده دربرابر ارتش عراق که در آن زمان چهارمین ارتش توانمند جهان معرفی شده بود، قرارگرفته و جنگ را در سه جبهه زمین، دریا وهوا اداره کند تا زمان کافی و لازم برای سایرنیروهای مسلح فراهم شود و آنها بتوانند خودرا به جبهه ها و خطوط مقدم تماس با دشمن برسانند.
حفظ زمان و قابلیت پاسخگویى فوری به حمله های دشمن و انجام عملیات متقابل، باتوجه به انعطاف پذیرى نیروى هوایى و تحرک این نیرو، نقش این نیرو را در ادامه و اداره جنگ به خصوص در حوزه هوایى، به خوبى نشان مى دهد و این همان چیزى است که یک ملت ازنیروى هوایى خود انتظار دارد.
پاسخ دندان شکن به حمله های همه جانبه عراق همان روز تنها پس ازگذشت سه ساعت از آغاز تجاوز عراق روی داد. هشت فروند فانتوم در دو گروه پروازی به نامهای آلفای سرخ و البرز از دو پایگاه هوایی بوشهر و همدان، به ترتیب پایگاههاى هوایی کوت در استان بصره (جنوب) و شعیبه در استان میسان(شمال بغداد) را رأس ساعت17:00 و 17:30 آماج بمبهای خود قرار داده، بیش از 40 هزار پوند مهمات جنگی را بر فرازاین دو پایگاه هوایی فرو ریختند. در این عملیات، پایگاههاى هوایی شعیبیه وکوت در خاک عراق منهدم شدند و رسانه های بیگانه عملیات نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران را ستودند. از مهمترین نتایج این عملیات، تضعیف روحیه خلبانان عراقی بود. آنهااز فرماندهان خود می پرسیدند که برآوردهای اطلاعاتی شما بیانگر زمینگیر شدن نیروی هوایی ایران بود؛ چگونه پس از بمباران هوایی سنگین پایگاههاى نظامی ایران، این کشورتوانست عملیات هوایی مقابله به مثل را انجام دهد؟
پس از آغاز حمله های هوایی عراق، نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، بی درنگ آسمان کشور را با هواپیماهای اف 14 وموشکهاى هوا به هوای فنیکس و رادارهای پیشرفته AWG-9 در شش نقطه در سراسر مرزمشترک ایران و عراق پوشش داد. با فعال شدن رادارهای تبریز، همدان، بوشهر و بهبهان و به پرواز درآمدن جنگنده های اف– 4 و اف- 5 امنیت نسبی در مرزهای هوایی برقرار شد.
روز یکم مهر 1359، زمان طلوع آفتاب و آغاز روشنایی روز با اعلام رمزکمان 99، 140 فروند هواپیمای جنگنده بمب افکن، پایگاههاى هوایی کرکوک، موصل، رشید، حبانیه، کوت، ناصریه، شعیبیه، المثنی و برخی فرودگاههاى دیگر را درحد فاصل مدار 30 درجه شمالی تا 37 درجه شمالی در سراسر خاک عراق بمباران کردند؛ به گونه ای که برخی از این پایگاهها تا مدتها توان عملیاتی خود را از دست داده بودند. پایگاه هوایی الرشید در شمال بغداد، سه ماه بعد، در تاریخ 7 مهر 1359 توانست نخستین پروازهای خود را در پی بمباران شدید نیروی هوایی کشور اسلامى ایران به صورت محدودآغاز کند. نیروی هوایی، در این عملیات راهبردى دریک روز بیش از 500 هزار پوند مهمات جنگی را بر سر پایگاههاى هوایی عراق فرو ریخت و بدون آنکه درخواستی از سوی نیروی زمینی ارتش شده باشد، با هدف جداسازى منطقه نبرد یا همان عملیات ممانعت هوایى، 55 پادگان و اردوگاه را در داخل خاک عراق- در شرق این کشور- به منظور کند کردن حرکت ارتش عراق در خاک جمهوری اسلامی ایران بمباران کرد.
در قالب این راهبرد نیروی هوایى ایران، مأموریتهای دیگر راهبردى هوایی علیه منابع و زیرساختهاى کشور عراق طراحی و آغاز شد. انهدام پالایشگا هها و مراکز تولید فرآورد ههاین فتی، مراکز تولید نفت و قطع صدور نفت خام عراق توأم با انهدام تلمبه خانه ها، بنادر، اسکله هاو پایانه های نفتی در سرزمین عراق از آن جمله است.
عملیات راهبردی انهدام پالایشگاهها باانجام صدها نوبت پرواز و فروریختن بیش از410 هزار پوند مهمات جنگی هوایی بر سراهداف، شامل: پالایشگاهها، مراکز نفتی و. . . همچنین فروریختن بیش از 136 هزار پوندمهمات بر سر زیرساخ تهاى صنعتى دشمن به مدت 40 روز به شدت ادامه یافت. به طور کلی، در جهت عملیات راهبردى هوایی در شش ماه آغازین جنگ و پیش از فرارسیدن سال 1360 و انجام عملیات هوایی الولید و قبل از شروع عملیات مشترک ثامن الائمه، طریق القدس، فتح المبین و بیت المقدس، نیروی هوایی بیش از 11 میلیون پوند مهمات جنگی هوایی روی اهداف دشمن فرو ریخت و علاوه برمتوقف کردن دشمن در سرزمینهاى اشغالی، برای حضور کامل نیروی زمینی ارتش و سایر نیروها در جبهه، زمان فراهم کرد.
حمله به زیرساختهاى اقتصادى و شبکه صدور نفت عراق نیز ادامه جنگ را براى صدام بسیار مشکل کرد. نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، توانست در آغاز جنگ در سراسر جبهه های زمینی، دریایی و هوایی نبردهای هوایی را درمیدانهای زمین به هوا، هوا به سطح و هوا به هوا اداره کند تا زمان لازم و کافی برای حضورسایر نیروهای رزمنده در میدان فراهم آید. پدافند هوایی، عکسبردارى راهکنشی هوایی، پشتیبانی آتش هوایی، قطع خطوط مواصلاتی و عملیات حمل و نقل هوایی و انتقال مجروحان و جابجایی نیروهای رزمنده را برای نیروهای زمینی فراهم کرده، در قطع خطوط مواصلاتی وجداسازی نیروهای دشمن نقشی فعال داشت.
نیروی هوایی، در جنگهاى دریایى نیزنقش مؤثری داشت و با حمله به اهداف دریایی و دفاع و پشتیبانى مقتدرانه از نیروى دریایی غرورآفرین کشور و حمل ایمن و بدون خطربراى نفتکشهاى صادرات نفت دفاع کرد. نیروى هوایى با پروازهای مراقبت مسلحانه هوایی، دفاع هوایی را فراهم آورد و توانست خدمات پشتیبانی رزمی را با دست کم 20 هزارنوبت پرواز ترابری پوشش دهد. بدینسان نیروی هوایی در ماههای آغازین جنگ و در شرایطی که هنوز نیروهای زمینی آمادگی پاسخگویی موثر به حملات دشمن را نداشتند، باری سنگین را به دوش کشید و از آزمونی بزرگ سربلند بیرون آمد.
لیست کامل خلبانان شهید ایرانی در شش ماهه نخست جنگ ایران و عراق
_____________________________________________________________
منابع:
newcoy.persianblog.ir (وبلاگ هوانورد)
مجله صف، شماره 391 (مهرماه 1392)، صص 29-26، نویسندگان: سرتیپ دوم خلبان نیک بخش حبیبى و سرهنگ دوم فرشید قدیمى
copilot1.blogsky.com
گردآوری و تنظیم:وبلاگ هوانورد