آشنایی با سامانه پدافند هوایی بوک

مقدمه

چند روز پیش با سرنگونی هواپیمای مسافربری بوئینگ 777 خطوط هوایی مالزی به نام MH17حامل 298 نفر سرنشین بر فراز اوکراین، سامانه پدافند هوایی روسی بوک (BUK) توسط کشورهای غربی به عنوان عامل بروز این سانحه معرفی شد و در کانون توجهات قرار گرفت. به این بهانه نگاهی داریم به تاریخچه طراحی و ساخت، اجزای تشکیل دهنده و عملکرد این سیستم پدافند هوایی.

واژه BUK در زبان روسی به معنای «درخت راش» است. این سامانه شامل چهار موشک بر روی یک سیستم چرخنده است که خود بر روی یک وسیله‌نقلیه زنجیردار قرار می‌گیرد. یک سامانه زنجیردار دیگر نیز جداگانه رادارها را برای هدایت موشک‌ها حمل می‌کند.

سامانه BUK قادر به حمل 70 کیلوگرم کلاهک‌ با قدرت انفجاری بالا بوده و می‌تواند موشک‌ها را به ارتفاع 23 هزار متر پرتاب کند. فقط پنج دقیقه برای گرم‌کردن موشک، 12 دقیقه برای بارگیری و بین هشت تا 12 ثانیه برای رسیدن آن به هدف زمان لازم است. زمانی که موشک به هدف می‌رسد، احتمال نابودی 90 تا 95 درصدی هدف وجود دارد.

تاریخچه طراحی و ساخت

در سال های جنگ سرد و تهدیدات ناشی از آن اتحاد جماهیر شوروی متناسب با تهدیدات به تدوین استراتژی دفاع هوایی خود اقدام کرد که دراین استراتژی علاوه بر دفاع هوایی هواپایه با استفاده ازهواپیماهای رهگیر به دفاع هوایی زمین پایه با تکیه بر سیستم های پدافند هوایی موشکی و توپخانه ای توجه بسیاری شد.

سیستم های متنوعی در این عرصه به طراحی و ساخت رسید که پاسخگوی تهدیدات هوایی در برد های مختلف از برد کوتاه گرفته تا برد بلند بود. یکی از این سامانه ها، سامانه پدافندهوایی بوک نام دارد. سامانه موشکی بوک ( به روسی  Бук و به انگلیسی Buk) از خانواده سامانه های پدافند هوایی کاملا متحرک در برد متوسط است که توسط کشور اتحاد جماهیر شوروی /  فدراسیون روسیه ساخته شده . این سیستم قابلیت مقابله با انواع اهداف هوایی از قبیل جنگنده ، موشک کروز ، بمب های هوشمند ، بالگرد و پهپاد را دارد. نمونه اولیه سامانه فوق با نام ها و کد گذاری های مختلفی شناخته میشود از جمله : 9K37 توسط واحد مرکزی سیستم های موشکی و توپخانه ای وزارت دفاع فدراسیون روسیه ، Gadfly به معنی خرمگس! توسط ناتو و SA-11 توسط وزارت دفاع ایالات متحده امریکا. سامانه پدافندی بوک در حقیقت جایگزین سامانه پدافندی سام 6 است که در دهه 60 توسط دفاتر طراحی نیپ و ویمپل به طراحی و تولید رسیده بود. در مدت بهره برداری سامانه بوک بارها مورد ارتقا قرار گرفته  است که جدیدترین نمونه از این سیستم با نام  بوک ام 2 ای و یا با کد 9K37M2E شناخته میشود.

شروع طراحی این سامانه در 17 ژانویه سال 1972 و با توجه به نیاز ها و بنا به درخواست کمیته مرکزی حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی بود. دراین برنامه دفتر طراحی نیپ (NIIP) مدیریت طرح را بر عهده گرفت و بخش طراحی و ساخت موشک ها نیز به دفترطراحی نواتور(Novator) سپرده شد. بخشی از این گروه پیش از این ساخت و بهینه سازی سامانه پدافند هوایی سام 6 را بر عهده داشتند.در زمان طراحی نهایی طرحی نیز برای ساخت نمونه دریا پایه این سامانه داده شد که اوراگان (به روسی Ураган ) نام گرفت. این سیستم  با کد 3S90 و SA-N-7 نیز شناخته میشود.

سامانه پدافند هوایی بوک را درواقع میتوان نمونه اصلاح شده سامانه پدافند هوایی سام 6 دانست  که در بسیاری از ویژگی ها به آن برتری دارد.سامانه پدافندی سام 6 که توسط ناتو Gainful نام گذاری شده در دهه 60 توسعه پیدا کرد و در بسیاری از جنگ های معاصر از جمله جنگ یوم کیپور وجنگ یوگسلاوی کارایی مطلوبی را به نمایش گذاشت. طراح مطرح روسی اردالاین رستوف که در بسیاری از برنامه های ساخت سیستم های پدافندی روسیه از جمله سام 6 و بوک نقش مهمی ایفا کرده است در سال 1971 و در سفری به  مصر به بررسی عملکرد سامانه سام 6 به کارگرفته شده توسط این کشور پرداخت. در این تحقیقات سطح اموزش کاربران مصری برای استفاده از این سامانه در حد مطلوب گزارش و تحقیقات بیشتر بر روی نقاط قوت وضعف سامانه متمرکز شد. با توجه به شناسایی ضعف این سیستم در مقابل جنگ الکترونیک این متخصص روس به این نکته پی برد که برای خنثی سازی یا کاهش اثرات جنگ الکترونیک بر روی سامانه های پدافند هوایی میبایست از چندین رادار استفاده کرد. به این صورت که به جای یک رادار مرکزی که در سامانه سام 6 شاهد آن هستیم واحد راداری با واحد پرتابگر موشک ترکیب شده و یک واحد مشترک حامل پرتابگر/ رادار راتشکیل دهند تا در صورت لزوم بدون نیاز به راداری مرکزی به رهگیری و انهدام اهداف اقدام کنند و در کنار آن از انواع رادارهای کشف هدف نیز استفاده شود.

این روش همچنین به سامانه این امکان را میدهد که با اهداف بیشتری به صورت همزمان درگیر شود. در طی تحقیقاتی که در سال 1974 صورت پذیرفت مشخص شد که میتوان شماری از قابلیت های سامانه سام 6 را در سامانه بوک به اشتراک گذاشت در نتیجه سامانه ای به ساخت رسید که بوک-1 نام گرفت که با کد 9K37-1 نیز شناخته میشود و مهمترین تفاوتهای آن با سامانه سام 6 در افزایش تعداد کانال های سیستم کنترل آتش ، افزایش تعداد موشک های قابل استفاده در سیستم و استفاده از موشک 9М38 بود. رادار درگیری با هدف نصب شده بر روی این سامانه گنبد آتشین یا  Fire Dome نام داشت و با کد 9S35 شناخته میشد وعلاوه بر آن سامانه از رادار جستجو و کشف هدف  1S18 Kupol بهره میبرد. پس از طی مراحل اولیه سامانه بوک به سرعت به مرحله ساخت رسید و رسما در سال 1978 اولین استفاده ازمایشی از ان صورت پذیرفت و تا سال 1980 به واحدهای پدافندی اتحاد جماهیر شوروی پیوست. انتخاب مناطق مناسب در شوروی جهت به کارگیری این سامانه نیز مابین سال های 1977 تا 1979 انجام شد.

رادار Tube Arm/1S18 Kupol

نمونه دریایی سامانه بوک تحت نام اوراگان و کد 3S-90 توسط دفتر طراحی آلتایر (Altair) به طراحی و ساخت رسید. دفتر طراحی التایر تحقیقات بر روی طراحی و ساخت نمونه دریاپایه بسیاری از سامانه های پدافندی روسیه را برعهده داشت که میتوان به نمونه دریاپایه سامانه اس 300 اشاره کرد که تحت نام اس 300 اف به ساخت رسید.سامانه اوراگان از موشک به کار رفته در نمونه زمین پایه سامانه بوک یعنی موشک 9M38 استفاده میکرد با این تفاوت که بر روی رادارهدایتگر و سیستم پرتابگر موشک های سامانه به منظور نصب در شناورهای رزمی کلاس متوسط شوروی تغییراتی اعمال شد. این تغییرات شامل یکپارچه سازی سیستم راداری و طراحی مجدد پرتابگر موشک ها بود.ازمایشات این نمونه مابین سال های 1974 الی 1976 انجام گرفت که در آن از سامانه نصب شده بر روی ناوشکن کلاس کاشین استفاده شد. این کلاس از شناورها که با نام پروژه 61 نیز شناخته میشوند به طور خاص برای عملیات ضد زیردریایی ساخته شده اند.سامانه اوراگان با توجه به اثبات قابلیت ها و همچنین رفع برخی نواقص و مشکلات رسما در سال 1983 با نصب بر روی ناوشکن های کلاس ساورمنی وارد خدمت شد.
 مدت کوتاهی پس از اینکه سامانه بوک رسما وارد خدمت شد. اولین فاز ارتقای آن صورت گرفت که به درخواست کمیته مرکزی حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی بود . این ارتقاء شامل افزایش برد رادار درگیری با هدف و ارتقای آن به مدل9S35M1  ، استفاده از رادار جستجو و کشف هدف اسنو دریفت (Snow Drift)، بالارفتن درصد انهدام اهداف ، افزایش امکان مقابله با جنگ الکترونیک و تجهیز به موشک ارتقاء یافته  9М38M1 است.علاوه بر این سیستم طبقه بندی غیر اشتراکی اهداف نیز بر روی آن نصب شد. این سیستم به سامانه اجازه میدهد که بدون نیاز به سیستم تشخیص دوست از دشمن (IFF) و با استفاده از تجزیه وتحلیل امواج بازگشتی ازهدف دوست یا دشمن بودن آن را تشخیص دهد.سامانه ارتقا یافته بوک ام 1 نام گرفت و با کد 9K37M1 نیز شناخته میشود . از ویژگی های مهم این سامانه قابلیت home on jam است که به آن امکان مقابله با موشک های ضد رادار را میدهد  .نمونه صادراتی آن نیز Gang ( به روسی Ганг) نام دارد. مراحل فاز بعدی ارتقاء بر روی سامانه  بوک در سال 1992 آغاز شد و با اتمام روند طراحی و ساخت مابین سال های  1994 الی 1997 سامانه ارتقاء یافته بوک ام 1-2 نام گرفت و با کد 9K37M1-2 شناخته شد که رسما در سال 1998 وارد خدمت شد . این سامانه به موشک 9M317 مجهز شد که دارای بالچه های اصلاح شده بود و نسبت به موشک 9M38 عملکرد حرکتی بهتری داشت . با این وجود همچنان موشک 9M38 در سامانه جدید قابل استفاده باقی ماند به طوری که سامانه 9K37M1-2 از دو نوع موشک استفاده میکرد.کدگذاری متفاوت موشک 9M317 نسبت به سایر موشک های قبلی توسط واحد مرکزی سیستم های موشکی و توپخانه ای وزارت دفاع فدراسیون روسیه و به دلیل طراحی دوباره آن صورت گرفت که این کدگذاری و موشک 9M317 در تمامی سیستم های ارتقاء یافته بعدی نیز مورد استفاده قرار گرفتند.موشک های جدید به همراه ارتقاء سیستم های راداری به سامانه بوک ام 1-2 این قابلیت را میداد که با موشک های بالستیک مقابله کند همچنین توانایی آن در مقابله با اهداف با کمترین سطح مقطع راداری و درصد انهدام اهداف معمول نظیر بالگرد ها وهواپیما ها را افزایش داد.نمونه صادراتی این سامانه اورال ( به روسی Урал ) نام دارد و با کد 9K40 نیز شناخته میشود.علاوه بر نام و کدگذاری جدید توسط سازندگان روسی این سامانه جدید در ناتو با نام Grizzly وتوسط ایالات متحده امریکا با کد SA-17  شناخته شد.

همانگونه که از نمونه های قبلی سامانه بوک نمونه ای دریاپایه به ساخت رسید از بوک ام 1-2 نیز نمونه ای دریا پایه ساخته شد که اژ (Ezh) نام گرفت . این سامانه در ناتو با کد SA-N-7B شناخته میشود.نمونه صادراتی این سامانه نیز شتیل (( Shtil  نام دارد و توسط ناتو با نام Gollum و یا با کد SA-N-7C  شناخت میشود.از نمونه دریا پایه سامانه بوک  نمونه ای جدیدتر تحت نام Smerch ( به روسی Смерч و به انگلیسی Tornado) و با کد 3S90M نیز ساخته شده است که از سیستم پرتاب عمودی موشک بهره میبرد و نمونه صادراتی آن شتیل-1 (Shtil-1) نام دارد و با کد 3S90E شناخته میشود. هر دو سامانه مجهز به موشک 9M317ME هستند که قابلیت پرتاب عمودی دارد.پس از ساخت سامانه بوک ام 1-2 طرح ارتقایی بر روی آن اجرا شد که حاصل آن سامانه بوک ام 2 بود. در این طرح علاوه بر بهینه سازی های انجام شده بر روی موشک ، رادار درگیری با هدف به مدل 9S36 ارتقا داده شد. این رادار از نسل سوم رادارهای آرایه فازی غیر فعال است که به سامانه امکان میدهد تا بیش از 24 هدف را رهگیری کرده و با 4 هدف به صورت هم زمان درگیر شود.نمونه جدیدتری از این سامانه نیز به ساخت رسیده که بوک ام  2 ای نام دارد و با نام اورال ( به روسی Урал) نیز شناخته میشود  این سامانه به رادار درگیری با هدف چیربکB  مجهز است  این رادار توانایی بالایی در مقابله با اهداف در ارتفاع پست دارد. علاوه بر نمونه های ساخته شده توسط سازندگان روسی نمونه ای نیز توسط کشور بلاروس مورد ارتقاء قرارگرفته است که تحت نام بوک ام بی و کد 9K37MB شناخته میشود که به ویژگی های آن در ادامه پرداخته خواهد شد.در سال 2007 ژنرال نیکولای فرلوف فرمانده واحد پدافند هوایی ارتش روسیه اعلام کرد که روسیه در حال طراحی و ساخت نسل جدیدی از سامانه بوک با نام بوک ام 3 است که این سامانه با نسل قدیمیتر آن که در اختیار ارتش روسیه قرار دارد جایگزین خواهد شد همچنین با توجه به قیمت مناسب این سامانه ، سازندگان روسی برای فروش آن به کشورهایی که از دارندگان سامانه سام 6 هستند ابراز تمایل کرده اند.

اجزای سازنده و ویژگی ها 
 
یک واحد سامانه پدافند هوایی بوک از واحد مدیریت و فرماندهی ، حداکثر شش واحد حامل پرتابگر/ رادار (TELAR) ، حداکثر سه واحد پرتابگر/ بارگذار (LLV) و یک رادار جستجو و کشف اهداف (TAR) تشکیل میشود.مدت زمان استقرار کامل این سامانه پنج دقیقه است و جا به جایی مجدد آن نیز به همین مقدار زمان نیاز دارد. حداکثر زمان مورد نیاز برای رهگیری و پرتاب موشک به سمت هدف توسط سامانه بعد از استقرار آن 22 ثانیه است . پلتفرم اصلی این سامانه شاسی مدل GM-569 است که توسط گروه صنایع Metrowagonmash ( به روسی  Метровагонмаш) طراحی و ساخته شده است . این خودرو شنی دار حافظت زرهی مطلوبی دارد که خدمه را در مقابل گلول های کالیبر 7.62 و ترکش گلوله توپ و خمپاره حفاظت میکند همچنین مجهز به تجهیزات حفاظت ش م ر است. پیشرانه آن از نوع دیزل خنک شونده با مایع است که در دو نوع به تولید میرسد. نوع اول با حداکثر توان 710 اسب بخار و نوع دوم با حداکثر توان 840 اسب بخار که قابلیت استفاده از چند نوع سوخت را دارند تا در صورت نبود گازوئیل از بنزین ، الکل و نفت  سفید استفاده کنند. حداکثر وزن این خودرو زرهی به 24000 کیلوگرم میرسد و توان بارگذاری تا 11500 کیلوگرم را دارد. این خودرو میتواند مسافت 500 کیلومتر را با حداکثر سرعت 65 کیلومتر بر ساعت طی کند همچنین توانایی عملکرد در شرایط دمایی از 50- الی 50+ درجه را دارد. به منظور استفاده از این خودرو به عنوان واحد فرماندهی ومدیریت ، تغییراتی در آن اعمال شد که شامل افزایش ابعاد بدنه است .واحد حامل رادار جستجو وکشف نیز دارای شاسی مدل GM-567 است که تفاوت آن با نمونه ذکر شده نصب یک توربین گازی برای تامین برق رادار است .علاوه بر خودرو معرفی شده نمونه ای از سامانه بوک ام 2 ای با کد 9K37M2E از شاسی چرخ دار مدل MZKT-6922 نیز استفاده میکند که با پیکره بندی 6x6 از تحرک مناسبی برخوردار است و علاوه بر ان بدنه ای تقویت شده دارد تا خدمه را در مقابل تهدیدات احتمالی محافظت کند.

شاسی GM-569

 
حامل پرتابگر/ رادار 9A310M1-2
 
 
این واحد مجهز به رادار درگیری با هدف گنبد آتشین یا Fire Dome است که با کد 9S35 شناخته میشود و از جمله رادارهای آرایه فازی غیر فعال در باند H/l است. این رادار در مدل های بوک 1 ، بوک ام 1 و بوک ام 1-2 مورد استفاده قرارگرفته است. درمدل  بوک 1 (9K37) امکان استفاده از رادار 1S91 موسوم به Straight Flush  نیز وجود دارد این رادار که در باند G/H عمل میکند حداکثر توانی برابر با 25 کیلو وات دارد. رادار9S35 درسامانه ارتقاء یافته بوک ام 2 با مدل 9S36 جایگزین شد که از نسل سوم رادارهای ارایه فازی غیر فعال است.حداکثر برد درگیری این رادار50 کیلومتر (31 مایل) وحداکثر ارتفاع درگیری آن 15 الی 20 کیلومتر (50000 الی 72000 فوت) است .این رادار میتواند تا 24 هدف را رهگیری کرده و با 4 هدف همزمان درگیری شود همچنین میتواند تا سه موشک را به سمت یک هدف هدایت کند. عنصر ردیابی این رادار از نوع مونو پالس بوده و نسبت به جنگ الکترونیک مقاومت بسیار بالایی دارد. پرتابگر نیز دارای چهار موشک از نوع 9М38 یا 9M317 است.از دیگر تجهیزات نصب شده بر روی این واحد ، مسافت یاب لیزری  و سیستم هدایت الکترواپتیکی مدل 9Sh38-3 است که سامانه را برای مقابله با اهداف در محیط های آلوده به جنگ الکترونیک یاری میکند.

نمایی از کابین واحد پرتابگر / رادار

 رادار جستجو و کشف هدف 9S18M1-1

 این واحد مجهز به رادار سه بعدی آرایه فازی موسوم به اسنو دریفت (Snow Drift) است که برد کشفی در حدود 85 کیلومتر دارد و میتواند اهدافی مانند جنگنده درحال پرواز در ارتفاع 100 متری را از فاصله 35 کیلومتری( 22 مایل) و یا اهدافی در ارتفاع پایین تر از 100 متر را در فاصله 10 الی 20 کیلومتری ( 6 الی 12 مایل ) کشف کند.این رادار به سیستم تشخیص دوست از دشمن (IFF) ، سیستم پردازشی تمام دیجیتال با بهره گیری از کامپیوتر مدل Argon-15A(در سامانه بوک ام 2 ای این کامپیوتر به مدل Argon-A15K ارتقاء پیدا کرده است) و سیستم پیشرفته کد گذاری برای تبادل اطلاعات با واحد فرماندهی مجهز است و با بهره گیری از نشانگر های دیجیتالی اهداف متحرک می تواند اهداف در حال پرواز در ارتفاع بسیار پایین و یا اهداف قرار گرفته در پس زمینه های محیطی را شناسایی نماید.این رادار پویش 360 درجه افقی و 40 الی 55 درجه عمودی دارد و مدت زمان پویش آن نیز 4.5 الی 6 ثانیه است. پلتفرم اصلی سیستم راداری شاسی مدل GM-569 است که برای تامین برق رادار به یک توربین گازی با حداکثر توان 75 کیلووات مجهز شده.
 

واحد پرتابگر/ بارگذار 9A39M1 به همراه چرثقیل 9T31M1

در این واحد ، پرتابگر مجهز به چهار موشک از نوع 9М38M/9M38 یا 9M317 است و بارگذار درقسمت زیرین آن قرار گرفته که آن هم مجهز به چهار موشک ذخیره است وعلاوه بر آن ازیک بازوی هیدرولیکی بهره میگیرد که به وسیله آن موشک ها را بارگذاری میکنند . بارگذاری موشک بر روی واحد های پرتابگر به 13 دقیقه زمان نیاز دارد. این واحد دارای 3 خدمه بوده و بر روی شاسی مدل GM-567 نصب شده است. برای اننتقال موشک های ذخیره به واحد بارگذار از جرثقیل مدل 9T31M1 استفاده میکنند. پلتفرم اصلی این چرثقیل شاسی کشنده URAL-375 است که دارای پیکره بندی 6x6 بوده و از پیشرانه بنزینی با قدرت 180 اسب بخار بهره میبرد.عملیات انتقال موشک به بارگذار به اینصورت است که در ابتدا موشک ها را با استفاده از چرثقیل از غلاف مخصوص حمل و نقل خارج کرده و بعد از یک بازرسی کوتاه آن ها را به بارگذار منتقل میکنند.این عملیات به 15 دقیقه زمان نیاز دارد .

موشک 9М38 و 9М38M1

این موشک دارای چهار عدد بالچه تثبیت کننده X  شکل است که هیچ نقطه انفصالی ندارند و علاوه بر آن از چهارعدد بالچه هدایتگر بهره میبرد . این موشک از نظر طراحی شباهت بسیاری به موشک های امریکایی استاندارد و تارتار (RIM-24) دارد به همین دلیل به Standardski معروف شده است.از انجایی که موشک 9М38 به منظور استفاده در سامانه دریاپایه M-22  نیز درنظر گرفته شد نیروی دریایی برای طراحی آن محدودیت هایی قرار داد که با توجه به آن شرایط و محدودیت ها این موشک به طراحی و ساخت رسید. این موشک 5.55 متر (18 فوت) طول و 690 کیلو(1521 پاوند) وزن دارد و از کلاهکی به وزن 70 کیلوگرم (154 پاوند) بهره میبرد که مجهز به چاشنی مجاورتی  راداری است.

 سایر سیستم های موشک عبارتند از :جستجوگر راداری مدل 9E50 ، سیستم های کنترل پرواز و منبع قدرت.پشرانه این موشک شامل دو راکت سوخت جامد است که حداکثر 15 ثانیه فعال خواهند بود.موشک 9М38 ازهدفیاب نیمه فعال راداری بهره می گیرد وعلاوه بر آن دارای سیستم هدایت اینرسی است که موشک را در میانه مسیر هدایت میکند.این موشک بدون هیچگونه بازرسی تا ده سال در شرایط عملیاتی باقی می ماند. موشک 9М38 بردی معادل 30 کیلومتر دارد و تا ارتفاع 14 کیلومتری را پوشش میدهد. نمونه ارتقا یافته آن که با کد 9М38M1 شناخته میشود نیز 42 کیلومتر برد و سه ماخ سرعت دارد و تا ارتفاع 25 کیلومتررا تحت پوشش قرار میدهد.این موشک از هدفیاب فعال راداری بهره میبرد.

 این موشک در طراحی دارای شباهت هایی با موشک ویمپل R-37  است. این موشک درسامانه زمین پایه مانند بوک ام 1-2 و دریاپایه مانند شتیل -1  مورد استفاده قرار میگیرد.موشک 9M317 از آیرودینامیک بهبود یافته ، مانورپذیری مطلوب و سرعت مناسبی برخوردار است و به سامانه بوک امکان میدهد تا با اهدافی نظیر موشک های کروز ، موشک های ضد کشتی، جنگنده ، بالگرد ، پهپاد  و موشک های بالستیک با حداکثر سرعت 1200 متر بر ثانیه به خوبی مقابله کند.این موشک میتواند تا 24G  فشار را تحمل کند و اهدافی با مانورپذیری  12G را منهدم کند. این موشک 50 کیلومتر برد و چهار ماخ سرعت دارد و تا ارتفاع 25 کیلومتری را پوشش میدهد. همانند موشک 9M38، این موشک نیز از هدفیاب نیمه فعال راداری و سیستم هدایت اینرسی بهره میگیرد. جستجوگر راداری این موشک مدل 9E420 است که توسط دفتر طراحی MNII Agate (ژاکوفسکی) طراحی  و توسط صنایع  MMZ (ماریسکی) به تولید رسیده است.
 
موشک 9M317M در حقیقت حاصل طرح توسعه موشک 9M317 است. نمونه صادراتی این موشک با کد 9M317ME شناخته میشود و از هدفیاب فعال راداری (ARH) بهره میبرد که در موشک9M38M1 نیر به کار رفته . پروژه طراحی و ساخت موشک 9M317A و نمونه صادراتی آن 9M317MAE نیز پس از دوسال تحقیق وآزمایش در سال 2007 به نتیجه رسید. به منظور آزمایش این موشک ها دفتر طراحی نیپ در طی برنامه ای تحت عنوان OKR Vskhod از سامانه بهبود یافته Buk-M1-2A استفاده کرد.  موشک 9M317A بردی معادل 50 کیلومتر(31 مایل) و وزنی معادل 720 کیلوگرم (1587 پاوند) دارد. حداکثر سرعت این موشک 4 ماخ است و تا ارتفاع 25 کیلومتری ( 82000 فوت) را پوشش میدهد.

 این موشک 5.18 متر طول ، 0.36 متر قطر و 581 کیلوگرم وزن دارد و از کلاهکی به وزن 62 کیلوگرم از نوع ترکش شونده مجهز است. حداکثر برد این موشک در سامانه دریاپایه شتیل -1  32 کیلومتر است و از ارتفاع 15 متر تا 15 کیلومتر را پوشش میدهد. موشک 9M317ME از هدفیاب نیمه فعال راداری بهره میبرد وعلاوه بر آن از سیستم هدایت اینرسی نیز استفاده میکند و  پیشرانه آن از نوع راکت تک مرحله ای سوخت جامد است که موشک را به حداکثر سرعت 4.5 ماخ میرساند. این موشک با بالچه های بسته درون سیلوی پرتاب قرار میگیرد. بالچه ها توسط مکانیزمی ارتجاعی و بلافاصله بعد از خروج از سیلوی پرتاب باز میشوند. برای افزایش قدرت مانور این موشک به چهار مولد گازی که با سوخت جامد کار میکند مجهز شده است  تا هر زمان که لازم باشد با فعال شدن یک یا دو مولد گازی فشار لازم برای تغییر مسیر موشک بر بدنه اعمال شود.
  
  
سوابق عملیاتی

در جنگ اوستیای جنوبی در سال 2008 گرجستان توانست با سامانه بوک ام 1 (SA-11)  تعداد چهار فروند هواپیمای روسیه شامل سه فروند جنگنده پشتیبانی نزدیک سوخو 25 و یک فروند بمب افکن توپولوف 22 ام را سرنگون کند.با توجه به وسعت محدود منطقه درگیری و همچنین ارتش نه چندان بزرگ و قدرتمند گرجستان این آمار تلفات قابل توجهی برای نیروی هوایی روسیه محسوب میشود که در صورت ادامه درگیری امکان افزایش آن نیز وجود داشت.

کاربران سامانه بوک در دنیا

شماری از تحلیلگران نظامی بر این باورند که سیستم های جنگ الکترونیک برخی هواپیما های روسی از جمله سوخو 25 توانایی کافی برای اقدام بر علیه این سامانه را ندارند.از آنجایی که این سامانه توسط کشور سازنده به گرجستان فروخته نشده ، به احتمال بسیار این کشور از طریق اوکراین به آن دست یافته است.علاوه بر سوابق عملیاتی ذکر شده مقامات منطقه آبخاز نیز اعلام کردند که تا اوایل ماه می سال 2008 موفق به سرنگونی چهار فروند هواپیمای بدون سرنشین گرجستانی با استفاده از سامانه بوک شده اند.

سامانه بوک، متهم ردیف اول سرنگونی هواپیمای مسافربری مالزی

در پی بالا گرفتن تنشها در اوکراین در چند ماهه اخیر و اعلام استقلال جمهوریهای خود خوانده لوهانسک و دونتسک، روسیه به عنوان حامی اصلی شورشیان متهم به ارسال نیرو و تجهیزات جنگی برای آنها شد. در این میان در هفدهم ژوئیه 2014 یک فروند بوئینگ 777 خطوط هوایی مالزی که با 283 نفر مسافر و 15 نفر خدمه از هلند عازم مالزی بود در حین عبور از آسمان دونتسک هدف یک فروند موشک قرار گرفت و کلیه سرنشینان آن کشته شدند. با وجود آنکه شورشیان اوکراینی و روسیه در این خصوص از خود سلب مسئولیت کردند، اما کشورهای غربی این سانحه را ناشی از برخورد موشک پرتابی از سامانه روسی بوک دانستند.

این موشک زمین به هوا با چنان نیرویی به هواپیمای مالزیایی ضربه وارد کرد که ساکنان محلی مدعی‌اند اجساد مسافران را در حال سقوط از آسمان مانند لباس‌های مندرس به چشم خود دیده‌اند.

موشک پرتابی احتمالا در فاصله 20 متری از MH17 منفجر و موجب آسیب‌رسانی قابل‌توجه به موتورها و سیستم کنترل هواپیما شده است. این انفجار سوخت موجود در هواپیما را آتش زده و منجر به نابودی بال و بدنه آن شده است.

در درون موشک کلاهک‌های متنوعی وجود دارد و بسته به هدفی که به سمت آن حرکت می‌کند از آن‌ها بهره می‌برد. این سیستم موشکی می‌تواند یک هواپیما را به دو نیم کند، آن را آتش بزند و یا قطعه‌قطعه کند. تصور می‌شود موشک از پشت یک کامیون پرتاب شده و جستجوگر  آن اطلاعات لازم در خصوص مسیر هواپیمای مسافربری را از ایستگاه راداری روی یک وسیله‌نقلیه جداگانه دریافت کرده است.

گفته می‌شود سیستم به کاررفته برای تعیین این که هدف دوست یا دشمن است، به اپراتور هشدار نداده که هدف، یک هواپیمای مسافربری بوده و فقط اعلام کرده که طعمه دوست نیست.

زمانی که رادار موجود روی سیستم، هواپیما را رهگیری کرده، موشکی را به سمت آن هدایت کرده است اما این که چرا این سامانه نتوانسته تشخیص دهد طعمه‌اش یک هواپیمای غیرنظامی است، مشخص نیست و به نظر می‌رسد در این میان فردی مرتکب اشتباه شده است. این موشک قادر به نابودی هواپیمایی به اندازه همان بوئینگ 777 مالزی است که در ارتفاع 10.06 کیلومتری پرواز می کرده است. شدت آسیب وارده توسط موشک به هواپیما بسیار بیشتر از خسارت ناشی از موشکهای دوش پرتاب است. به گفته شاهدان، قطعات این هواپیما و جوارح بدن مسافران و خدمه آن در ناحیه‌ای به مساحت 14.48 کیلومتر پراکنده شده و این نشان می‌دهد هواپیما در هوا متلاشی شده است.

 _______________________________________________________________

منابع:

newcoy.persianblog.ir

militaryparsi.ir (سینا نوریخانی)

fararu.com

en.wikipedia.org

گردآوری و تنظیم: newcoy.persianblog.ir (کاوه)