پیش زمینه
با آغاز بهار عربی در کشور تونس و سرایت آن به مصر ، یمن ، بحرین ، سوریه و لیبی حکومت دیکتاتوری معمر قذافی با یک شورش عمومی مواجه شد.اعتراضات لیبی که از ژانویه 2011 شروع شده بود پس از گذشت یک ماه به فتح چند شهر در شرق و شمال غربی لیبی و از جمله بنغازی (دومین شهر پرجمعیت لیبی) توسط مخالفان منجر شد.معمر قذافی تواست با حرکت نیروهای ارتش چند شهر را از دست مخالفان خارج ساخته و آماده حمله به بنغازی مقر اصلی مخالفین که دولت موقت در آن تشکیل شده بود شود.در این هنگام و در زمانی که تانک های قذافی در چند کیلومتری بنغازی قرار داشتند ، شورای امنیت سازمان ملل متحد با 10 رای موافق و 5 رای ممتنع و بدون رای مخالف با تصویب قطعنامه 1973 دستور به برقراری منطقه پرواز ممنوع بر فراز لیبی داد.این عملیات با محوریت ناتو و رهبری آمریکا و با مشارکت برخی کشورهای خاورمیانه انجام شد.طلوع ادیسه نام این عملیات بود که از سوی ارتش ایالات متحده انتخاب شده بود.
فرود رافال نیروی هوایی فرانسه بر عرشه ناوهواپیمابر نیروی دریایی آمریکا
طلوع ادیسه
فرانسه به عنوان یکی از قویترین کشورهای عضو ناتو که نزدیکی سرزمینی مناسبی با لیبی داشت با گسیل هشت فروند رافال ، دو فروند 5-Mirage-2000 ، پنج فروند Mirage-2000D ، شش فروند تانکر C-135FR و یک آواکس E-3F عملیات را آغاز کرد.جنگنده های فرانسوی با تمرکز بر شهر بنغازی مواضع نیروهای پیاده و زرهی قذافی در اطراف این شهر را به شدت بمباران کردند.
ناوچه های ضد هوایی ژان بارت و فبین نیز برای جلوگیری از پرواز جنگنده های ارتش لیبی وارد سواحل این کشور شدند.پس از عملیات فرانسه که باعث شد مخالفان بتوانند آخرین سنگر خود در بنغازی را حفظ کنند ، 124 موشک کروز تاماهاوک از زیردریایی ها و ناوشکن های ایالات متحده و یک زیردریایی اتمی کلاس ترافالگار نیروی دریایی بریتانیا به سمت مواضع دفاع هوایی لیبی شلیک شد و 20 موضع از مجموعه 22 تاسیسات دفاع هوایی لیبی در این مرحله مورد هدف قرار گرفت.این تاسیسات شامل رادارهای هشدار دهنده ، سایت های دیده بانی ، سایت های پرتاب موشک های سطح به هوا و مراکز فرماندهی و کنترل می شد.در مجموع در این قسمت از عملیات بار اصلی بر دوش نسل های قدیمی تر تاماهاوک در کنار نسل های جدید تاکتیکی آن بود و هواپیماهای آمریکایی نقشی در این مرحله از عملیات نداشتند.
شلیک موشک های تاماهاوک از ناوشکن های نیروی دریایی آمریکا در دریای مدیترانه
اهداف عملیات
بنا بر گزارش وزارت دفاع آمریکا این قسمت از عملیات دو هدف داشت:
جلوگیری از حملات بیشتر نیروهای قذافی به شهروندان و مخالفان به خصوص در اطراف بنغازی با انهدام آنها در اطراف این شهر
کاهش توانایی ضد هوایی لیبی برای دفاع در برابر منطقه پرواز ممنوع با نابودی تاسیسات ضد هوایی این کشور
فرماندهی نیروهای این بخش از عملیات بر عهده کشتی کنترل و فرماندهی USS Mount Whitney بود که با همراهی 24 فروند کشتی انگلیسی ، ایتالیایی ، کانادایی و فرانسوی در دریای مدیترانه مستقر بود.
در همان روز باراک اوباما ، رئیس جمهور آمریکا گفت که به نیروهای مسلح آمریکا مجوز آغاز یک عملیات نظامی محدود در لیبی را در حمایت از تلاش های بین المللی صادر کرده و در عین حال تاکید کرد که هیچ نیروی زمینی از آمریکا به لیبی اعزام نخواهد شد.
کشتی کنترل و فرماندهی عملیات طلوع ادیسه (USS Mount Whitney)
دانمارک گزارش داد که 6 فروند F-16 به جزیره سیسیل اعزام کرده است که 4 فروند آن در بخش اول عملیات مورد استفاده قرار گرفته اند.برخی رسانه ها نیز گزارش دادند که نیروهای ویژه SAS و SBS بریتانیا پیش از آغاز عملیات در نزدیکی لیبی مستقر شده بودند.تا 19 مارس 2011 تصور میشد که حداقل یکی از کشورهای عربی به ائتلاف بپیوندند که اینطور نشد.در همان روز ، ناوشکن USS Stout و USS Florida نیز با انجام یک عملیات ضد بالستیکی و شلیک موشک های تاماهاوک در عملیات حضور پیدا کردند.در این عملیات برای اولین بار یک زیردریایی اتمی کلاس اوهایو از موشک تاماهاوک در شرایط جنگی استفاده کرد.
روز شمار ادامه عملیات
20 مارس 2011:
در طلوع صبح 20 مارس 2011 ، پانزده فروند جنگنده آمریکایی (از جمله F-15S و F-16S) ، آمریکایی و انگلیسی در یک رشته عملیات در اطراف بنغازی طرفداران معمر قذافی را به شدت بمباران کرده و ده ها خودروی آنها را منهدم کردند.همچنین 4 فروند جنگنده عمود پرواز AV-8B هریر سپاه تفنگداران دریایی با پشتیبانی EA-18 گراولر - که اولین ماموریت جنگی خود را می گذراند - اهدافی را در اطراف طرابلس پایتخت لیبی منهدم کردند.بنا بر گفته وزارت دفاع آمریکا این حملات باعث نابودی تاسیسات ثابت دفاع هوایی لیبی شد اما سیستم های متحرکی همچون سام-6 و سام-8 و صدها موشک دوش پرتاب همچنان در اختیار ارتش لیبی قرار داشت.
در همان روز فرماندهی ایالات متحده در آفریقا اعلام کرد که 3 فروند بمب افکن B-2 این مرکز با استفاده از 40 بمب JDAM (بعدها گفته شد 45 GBU-31/B) به پناهگاه های مستحکم (شلتر) جنگنده های نیروی هوایی لیبی در چند پایگاه حمله کرده اند.این عملیات از پایگاه ویتمن در ایالات میزوری آمریکا آغاز و با چهار بار سوختگیری هوایی 25 ساعت طول کشید.
قطر نیز اعلام کرد که 4 فروند جنگنده برای کمک به برقراری منطقه پرواز ممنوع به منطقه اعزام میکند ؛ وزارت دفاع فرانسه اعلام کرد که این جنگنده ها از نوع Mirage-2000 بوده و با هواپیماهای فرانسوی به صورت مشترک عملیات انجام خواهند داد.در ادامه کانادا شش فروند CF-18 و بلژیک ، یونان و نروژ هر کدام 6 فروند F-16 به جزیره سیسیل اعزام کردند.
فرانسه اعلام کرد گروه رزمی شارل دوگل متشکل از ناوهواپیمابر دوگل ، یک کشتی پشتیبانی و دو ناوچه آکونایت دیوپلکس از پایگاه خود در شهر تولون جدا شده و به سمت سواحل لیبی حرکت کرده اند.توان هوایی این ناوگره شامل 10 فروند هلیکوپتر شامل دو کاراکال و یک پوما ، 8 فروند رافال ، 6 فروند سوپر اتندارد و دو فروند E-2 هاوک ای میشد.
در این روز دبیر کل اتحادیه عرب عملیات طلوع ادیسه را مورد انتقاد قرار داد و گفت دامنه و شدت این عملیات بیش از درخواست این اتحادیه برای برقراری یک منطقه پرواز ممنوع بوده است.در ادامه حملات ، هواپیماهای AV-8B هریر سپاه تفنگداران دریایی با پرواز از عرشه ناوهواپیمابر USS Kearsarge اهدافی را در منطقه اجدبیه لیبی بمباران کردند.
21 مارس 2011:
اسپانیا اعلام کرد که چهار فروند F-18S و یک بوئینگ 707 سوخترسان برای عملیات سازمان ملل در پایگاه هوایی جزیره ساردینیا مستقر کرده است.در این روز F-16S های بلژیک که پیشتر برای آموزش در یونان مستقر شده بودند حملاتی بر علیه مواضع نیروهای وفادار به قذافی انجام دادند.نروژ نیز اعلام کرد که 4 فروند F-16S را به یک پایگاه هوایی نامشخص ناتو در منطقه اعزام می کند.
وزارت دفاع بریتانیا اعلام کرد که این کشور رزمناو سنگین کامبرلند و فریگت وستمینستر را جهت اجرای محاصره دریایی لیبی به این کشور اعزام کرده است.اسپانیا نیز در اقدامی مشابه ناوچه مند نونیز و زیردریایی ترامونتانا را با همراهی هواپیمای گشت دریایی CN-235 در آب های نزدیک لیبی مستقر کرده است.ناوگره آبی خاکی باتان نیروی دریایی آمریکا شامل ناوهواپیمابر USS Bataan ، لندیگ شیپ USS Whidbey Island با همراهی واحد 22 ام تفنگداران دریایی و اسکادارن 28 ام هلیکوپترهای دریایی تهاجمی نیز به صورت آماده باش در دریای مدیترانه حضور داشت.
امارات متحده عربی اعلام کرد که دخالت این کشور در لیبی به کمک های انسان دوستانه محدود می شود ؛ در همین راستا دو هواپیمای حامل لوازم پزشکی و مواد غذایی از این کشور اعزام و هماهنگی هایی با ترکیه جهت ارسال کشتی های حامل کمک های انسان دوستانه به عمل آمد.
در اواخر این روز یک فروند F-15E استرایک ایگل نیروی هوایی ایالات متحده که از پایگاه هوایی آویانو در ایتالیا برخاسته بود در هنگام پشتیبانی از عملیات طلوع ادیسه بر اثر نقص فنی سقوط کرد.هر دو خدمه با موفقیت ایجکت کردند.یکی از آنها توسط هلیکوپترهای CH-53E سوپر استالیون و با حمایت یک فروند AV-8B هریر نجات داده شد.هریر در پشتیبانی از عملیات رسکیو مجبور شد از یک بمب 2500 پوندی برای هدف قراردادن نیروهایی که قصد دستگیری خلبان را داشتند استفاده کند.یک خدمه دیگر نیز توسط مخالفان قذافی نجات و تحویل آمریکایی ها داده شد.
مردم محلی به تماشای استرایک ایگل سقوط کرده در لیبی آمده اند
22 مارس 2011:
رهبران روسیه ، چین و آفریقای جنوبی خواستار آتش بس فوری میان قذافی ، مخالفان و توقف حملات نیروهای ائتلاف شدند.رئیسان جمهور اوگاندا ، زیمباوه و نامبیا از ائتلاف بین المللی انتقاد کرده و عملیات آن ها را به مثابه دخالت در امور آفریقا دانستند.رابرت گیتس وزیر دفاع آمریکا گفت انتظار دارد از شدت جنگ طی روزهای آینده کاسته شود.
باراک اوباما گفت که کشورش می تواند رهبری عملیات های روزانه (و نه شبانه) را به کشور ، گروه یا مجموعه ای از کشورها منتقل کند.قوی ترین احتمال برای این واگذاری ناتو بود که آلمان ، ترکیه و فرانسه از اعضای ارشد این پیمان با آن مخالفت کردند.ترکیه با عملیات نظامی مخالف بود و خواستار تقلیل آن به یک عملیات انسان دوستانه شد.در مجموع در این مرحله از عملیات کشورهای آمریکا ، ایتالیا ، انگلیس و فرانسه بیشترین نقش را در عملیات پرواز ممنوع بر عهده داشتند.
در این روز حملات نیروهای ائتلاف با شلیک 159 موشک کروز به تاسیسات نظامی در شرق لیبی و انهدام تجهیزات پدافند هوایی در غرب این کشور و همچنین گسترش منطقه پرواز ممنوع بین دو شهر طرابلس و بنغازی ادامه پیدا کرد.دو فروند جنگنده Mirage 2000-5EDA و یک فروند هواپیمای ترابری C-17 پس از سوختگیری در پایگاه هوایی لارکانا در قبرس در جزیره کرت یونان فرود آمدند.دو فروند هواپیماهای رافال ناوگره شارل دوگل با پرواز بر فراز آب های بین المللی برای اولین بار به عملیات شناسایی پرداختند و وارد عملیات طلوع ادیسه شدند.
23 مارس 2011:
دیوید کامرون ، نخست وزیر بریتانیا اعلام کرد کشورهای اردن و کویت به نیروهای متحد کمک های لجستیکی ارائه می کنند.ناتو عملیات خود در آب های اطراف لیبی را به جهت اجرای تحریم تسلیحاتی ناتو بر علیه قذافی با کمک گرفتن از سازمان بین المللی دریانوردی گسترش داد اما اعلام کرد که محدودیتی برای واردات اقلام تجاری وجود ندارد.در قالب این عملیات ناوهای ناتو کشتی هایی که به مقصد لیبی حرکت می کردند را مورد سوال قرار داده و در صورت مشکوک بودن محموله، درخواست بررسی آن را می داد ؛ اگر از این دستور سرپیچی می شد آنها مجاز به استفاده از زور بودند.در صورتی که این کشتی حامل مزدور یا تسلیحات بود توقیف و با اسکورت ناوهای ناتو به بندر مشخصی منتقل می شد.همچنین اگر هواپیمای مشکوکی رویت می شد ناتو مجاز بود از هواپیماهایش برای هدایت آن به یک فرودگاه ثانویه و بررسی محوله آن استفاده کند.
از جمله شناورهای مجری عملیات تحریم تسلیحاتی ناتو می توان به ناوچه لیمنوس و یک ناوچه دیگر یونان که بین جزیره کرت و لیبی گشت زنی می کرد ، 4 ناوچه ، یک زیردیایی و یک کشتی پشتیبانی ترکیه ، چهار ناوچه آلمانی ، یک کشتی پشتیبانی ایتالیایی و یک فریگت کانادایی اشاره کرد.
در این روز وزارت دفاع ایالات متحده اعلام کرد که تا این روز در مجموع 336 سورتی پرواز بر فراز لیبی انجام شده که از این تعداد 212 سورتی توسط آمریکا و 124 سورتی دیگر توسط دیگر اعضای ائتلاف صورت گرفته است ؛ از این تعداد 108 پرواز مربوط به عملیات های بمباران هوایی و مابقی گشت زنی هوایی ، شناسایی و امثال آن بوده است.همچنین آمریکا مدعی شد که به واسطه این حملات و همچنین حملات موشک های کروز هواپیماها و تجهیزات نیروی هوایی لیبی تا حدود زیادی از بین رفته و باقی مانده آن نیز غیر قابل استفاده هستند.
جنگنده های F-15E نیروی هوایی آمریکا نقشی کلیدی در این عملیات داشتند
24 مارس 2011:
فرانسه اعلام کرد که یک فروند هواپیمای Soko G-2 Galeb نیروی هوایی لیبی که منطقه پرواز ممنوع بر فراز مصراته را نقض کرده بود توسط جنگنده های این کشور سرنگون شده است ؛ همچنین فرانسوی ها اعلام کردند که یک پایگاه هوایی لیبی را بمباران کرده اند.الن ژوپه وزیر خارجه فرانسه اعلام کرد منطقه پرواز ممنوع تا هر زمانی که لازم باشد بر قرار خواهد بود.با بن بست در جبهه های زمینی روسیه و تعدادی از کشورهای دیگر خواستار اعلام آتش بس فوری شدند.ترکیه نیز اعلام کرد دو ناو دیگر برای کمک به اجرای تحریم تسلیحاتی به سواحل نزدیک لیبی فرستاده است.در این روز آمریکا ماموریت نیروهای خود را به دفاع از غیر نظامیان تقلیل داد.
25 مارس 2011:
در این روز اعلام شد که امارات با اعزام 12 فروند جنگنده جهت حمایت از عملیات پرواز ممنوع موافقت کرده است.این مسئله در تناقض با موضع پیشین این کشور مبنی به محدود بودن دخالت به کمک های انسان دوستانه بود.در این روز نیروهای کانادایی حاضر در منطقه تحت فرماندهی مشترک عملیات طلوع ادیسه قرار گرفتند.
27 مارس 2011:
در این روز بمب افکن های B-1B لنسر اسکادران 28 ام نیروی هوایی ایالات متحده مستقر در ایالت داکوتای جنوبی پروازی را جهت بمباران مواضع نیروهای وفادار به قذافی انجام دادند.این اولین ماموریتی بود که B-1B از آمریکا پرواز کرده و در جایی دیگر بمباران می کرد.
28 مارس 2012:
جانشین فرماندهی ناوگان دریایی ایالات متحده اعلام کرد که این کشور در طی عملیات طلوع ادیسه از هواپیماهای A-10 تاندربولت II و AC-130U استفاده کرده است.با اعلام این مساله مشخص شد که نقش آمریکا نه تنها عملیات پرواز ممنوع که حمایت مستقیم از مخالفان قذافی و رویارویی نزدیک با نیروهای آن بوده است ؛ مسئله ای که باعث شد در مدت کوتاهی مخالفان پیشروی سریعی داشته باشند.باراک اوباما در یک سخنرانی اعلام کرد ماموریت آمریکا تغییر رژیم در لیبی نیست بلکه این کشور از تصمیم مردم لیبی حمایت می کند.
در اواخر شب 28 مارس ، یک فروند هواپیمای گشت دریایی P-3C اوریون نیروی دریایی و یک A-10 با همراهی ناوشکن USS Barny یک ناوچه گشت ساحلی و دو قایق لیبیایی را منهدم کردند ؛ گزارش شد که این شناورها به سوی کشتی های تجاری بندر مصراته بی هدف شلیک می کرده اند.اوریون با شلیک یک تیر موشک AGM-65F ماوریک ناوچه گشت ساحلی و تاندربولت نیز با توپ قدرتمند GAU-8/A دو قایق را منهدم کرد.ناوشکن Barny نیز نقش هدایت کننده را داشت.
31 مارس 2012:
ناتو رسماً مسئولیت عملیات پرواز ممنوع را پذیرفت و همه نیروهای حاضر تحت فرماندهی ستاد این پیمان قرار گرفتند.ماموریت ناتو برقراری منطقه پرواز ممنوع و حفاظت از غیرنظامیان تعریف شد و در این روز رسماً عملیات طلوع ادیسه پایان یافت و نیروهای آمریکایی و دیگر کشورها تحت فرماندهی مشترک ناتو قرار گرفتند.هر چند در ادامه کمک هایی از دیگر کشورهای خارج از ناتو به عملیات شد اما عملیات نظامی فقط بر عهده اعضای این سازمان قرار داشت.
در یک جمع بندی کلی می توان گفت که مداخله نظامی ناتو در لیبی و به ویژه عملیات هوایی، نقشی بسزا و انکارناپذیر در از کار انداختن ماشین جنگی و به دنبال آن سرنگونی رژیم قذافی در لیبی داشت و در این میان عملیات هوایی طلوع ادیسه بار دیگر بر نقش سرنوشت ساز نیروی هوایی در پیشبرد اهداف سیاسی مهر تایید زد.
______________________________________________________________
منبع: scramble.mihanblog.com